Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи ноябри соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи ноябри соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар қисми зиёди ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-3º баланд ба қайд гирифта шуда, дар ноҳияҳои водӣ-доманакӯҳӣ 9+14º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 2+7º гарм ва дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) 7-12º хунукиро ташкил намуд.
Ҳавои нисбатан гарм дар панҷрӯзаи аввали моҳ (2-5 ноябр) мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳои вилояти Хатлон ва Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ то 25+31º гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ то 16+22º гарм, дар шарқи ВМКБ бошад то 7+12º гарм мушоҳида шуд. Дар ин давра ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво низ аз нишондиҳандаҳои муқаррарӣ то 6-11º баландтар арзёбӣ гардид.
Пастшавии кӯтоҳмуддати ҳарорати ҳаво рӯзи 7 ноябр бо сабаби воридшавии анбӯҳи ҳавои сард мушоҳида шуд, ки ҳарорати ҳаво дар водиҳо то 6-11º паст шуд.
Миқдори моҳонаи боришот дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ зиёд мушоҳида гардида, дар ноҳияҳои водӣ-доманакӯҳии вилояти Хатлон 78-189% (бо истисно аз м.Ганҷина 221%, н.Фархор 214 мм ва Панҷи поён 236мм), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 106-281% (дар н.Сангвор 303% ва н.Лахш 422%), дар вилояти Суғд 190-267% (м.Деҳавз 410%, м.Мадрушкат 411% ва ш.Истаравшан 510%), Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 92-359% (дар ш.Хоруғ 440% ва н.Ишкошим 642% )-ро ташкил намуд.
Рӯзҳои 6-7 ноябр дар баъзе минтақаҳои вилояти Хатлон чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Рӯзҳои 5-7, 13-14 ва 28-29 ноябр дар ноҳияҳои алоҳидаи вилоятҳои Хатлон, Суғд, ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ ва рӯзи 7 ноябр дар ноҳияҳои алоҳидаи ВМКБ шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 18-24 м/с ба қайд гирифта шуд.
Рӯзи 7-8,15-17, 20-22 ва 30 ноябр дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Суғд, Хатлон ва ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи ноябри соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд. Дар даҳрӯзаи дуюми моҳ бошад, дар натиҷаи боришоти борон сатҳи оби дарёҳои Кофарниҳон, Ёхсӯ ва Қизилсӯ (ҷанубӣ) баланд шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (95-121 %), дар ҳавзаи дарёҳои Вахш дар ҳадди меъёр (103-109 %), дар ҳавзаи дарёҳои Кофарниҳон аз меъёр зиёд (128-209 %), дар ҳавзаи дарёҳои Зарафшон дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (102-136%) ба қайд гирифта шуд. Обнокии дарёи Исфара дар ҳадди меъёр (97%), дар дарёи Қаратоғ бошад аз меъёр зиёд (142%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 797 млн.м3 зиёд гардида, санаи 30 ноябри соли равон 3335 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 705 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 211 млн. м3 кам гардида, санаи 30 ноябри соли ҷорӣ 10314 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 368 млн.м3 зиёд мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи ноябри соли ҷорӣ дар умум 91%- ба қайд гирифта шуда, баробар ба ҳамин давраи соли 2023 арзёбӣ гардид.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи ноябри соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои хушк ва гарм (рӯзона то 15-25 гарм) мушоҳида шуда, танҳо дар охири даҳрӯзаи сеюм ҳавои сард ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати ҳаво дар аксари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёрҳои моҳона 1-3 баландтар, танҳо дар минтақаҳои алоҳидаи кӯҳӣ 1 аз меъёр пасттар мушоҳида гардид.
Намнокии нисбии ҳаво ба ҳисоби миёна 57-79% арзёбӣ гардида, норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миена 2-8 гПа- ро ташкил дод.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миена 2-6 соатро ташкил дод.
Миқдори боришоти моҳона дар қисми зиёди манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ зиёдтар буда, дар ноҳияҳои алоҳида аз меъёр камтар арзёбӣ гардид. Дар баъзе ноҳияҳои ҷумҳурӣ боршоти шиддатнок рӯзҳои 5,6,7,13 14, 20-21, 29-30 ноябр мушоҳида шуд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то16-22м/с мушоҳида шуда, дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ва тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Шароити агрометеорологӣ: давоми моҳ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт, аммо хусусан дар даҳрӯзаи аввали моҳ ҳарорати ҳаво баланд шуда, дар водиҳо рӯзона то 22+28 гарм, дар баъзе ноҳияҳо то +31 гарм шуд. Дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳӣ 7+15 гарм, дар баъзе ноҳияҳо то 18+22 гарм, дар минтақаҳои баландкӯҳӣ аз 4+9 гарм, дар баъзе ноҳияҳо то +15 гармӣ мушоҳида шуд.
Шароити ҳарорати ҳаво асосан барои пухтани кӯракҳои пахта мусоид буд. Дар ноҳияҳои пахтакори ҷумҳурӣ ҷамъоварии дастии пахта идома ёфт. Шароити корҳои саҳроӣ дар давоми моҳ асосан хуб баҳогузорӣ шуд.
Шароити обу ҳаво дар қисми зиёди моҳ барои рушди ғалладонагиҳои зимистона мусоид буд. Дар водиҳои вилояти Хатлон, водии Ҳисор ва вилояти Суғд кишти зироатҳои зимистонаи ғалладонагӣ идома ёфт. Дар мавзеъҳои Айвоҷ ва Эсанбой марҳилаҳои "Баромадан дар сатҳи замин", "Ташаккулёбии решабандии зироат" ба қайд гирифта шуд.
Дар ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ ва кӯҳии ҷумҳурӣ ҷамъоварии ҳосили картошка ба анҷом расид.
Дар ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ ҷамъоварии ҳосили дарахтони мевадиҳандаи дерпазак ( хурмо, нок, себ) идома ёфт. Дар давоми моҳ дарахтони мевадиҳанда ба ҳолати оромӣ гузаштанд. Дар боғот корҳои боғдорӣ, аз қабили сафед кардани буттаҳои дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашароти зараррасон, обёрии ғизодиҳанда ва ворид кардани нуриҳо гузаронида шуданд.
Дар чарогоҳҳои зимистонаи ҷануби кишвар интиқоли хӯрок ба пойгоҳҳои зимистонгузаронии ҳайвонот (м.Эсанбой) идома ёфт. Дар қисми зиёди моҳ чарои чорво бемамониат гузаронида шуд, аммо дар рӯзҳои алоҳида дар водиҳо бо сабаби боронҳои кӯтоҳмуддат ва вазиши шамол, инчунин фаромадани тормеғ мушкилтар шуд. Гӯсфандон ва навзодон ба паноҳгоҳ ниёз доштанд.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ сабзиши растаниҳои чарогоҳӣ ба анҷом расид, аммо ҳавои гарм дар соатҳои рӯзона афзоиши сусти алафро (н.Рӯшон, н.Ишкошим) таъмин намуд. Дар вақти шабона аз сабаби ҳарорати пасти ҳаво ва қабати хок ҳайвонот дар паногоҳҳои гарм нигоҳ дошта шуданд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Агентии обуҳавошиносӣ моҳи ноябри соли ҷорӣ ҷиҳати иҷрои банди 5.3. – и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” дар пиряхи Сайдои Насафӣ (Баралмос), дар ҳамин самт ҷиҳати сохтани харита ва амсилаи минтақаҳои хавфноки селфарои ҳавзаи дарёи Сурхоби ноҳияи Лахш корҳои тадқиқотӣ экспедитсиониро ба роҳ монд.
Ҷиҳати иҷрои банди 6.4.-и Барномаи болозикр, яъне “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” дар рафти таҳлили маълумотҳои метеорологӣ хатари омадани сел пешгўӣ мегардад, ки дурўстии пешгўиҳои дар ин давра ба 85-90% баробар аст.
Моҳи ноябри соли ҷорӣ ҷиҳати сар задани зуҳуроти селӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ 10 огоҳӣ бо давомнокии 16 шабонарӯз пешниҳод гардид, ки дар натиҷа 15 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд, ки нисбат ба моҳи ноябри соли 2023 4 маротиба (ноябри соли 2023 4 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд) зиёд мебошад.
Ҳамзамон дар моҳи ҷорӣ 3 огоҳӣ бо давомнокии 9 шабонарӯз оид ба хавфи зуҳуроти тарма пешниҳод гардид, ки дар натиҷа дар ҳудуди ҷумҳурӣ 10 ҳолати зуҳуроти тарма ба қайд гирифта шуд. Бояд қайд кард, ки моҳи ноябри соли 2023 дар ҳудуди Ҷумҳурии Тоҷикистон зуҳуроти тарма ба қайд гирифта нашудааст.
Агентӣ ҷиҳати иҷрои бандҳои дахлдори қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” бо вазорату ташкилот ва муассисаҳои дахлдор ҳамкориро роҳандозӣ намуда истодааст. Аз ҷумла, ҷиҳати дар сатҳи баланд баргузор намудани Конфронси сатҳи баланд бахшида ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” Агентии авиатсияи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Агентии миллии иттилоотии Тоҷикистон- “Ховар” омодагии хешро огоҳ намуданд.
Дар доираи Ёддошти тафоҳум байни Агентии обуҳавошиносӣ ва Донишгоҳи Фрибурги Швейдсария бо дастгирии лоиҳаи ЮНЕСКО-БРСММ-ГЭФ «Беҳдошти устувории кишварҳои Осиёи Марказӣ тавассути таъмини ҳамкории минтақавӣ оид ба арзёбии системаҳои пиряхӣ-нивалӣ барои таҳияи усулҳои ҳамгирошудаи рушди устувор ва мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим», барои боз ҳам баланд бардоштани савияи дониши мутахассисони Маркази яхшиносии Агентӣ корҳои фаҳмондадиҳӣ ва омӯзишӣ аз тарафи коршиноси Донишгоҳи Фрибург Томас Сакс гузаронида шуд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,3ҲМҒ (0,89 мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,25 ҲМҒ (0,05 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,2 ҲМҒ (0,010 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,17 ҲМҒ (0,07 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,86 ҲМҒ(0,03 мг/м3), озон(О3) 0,67 ҲМҒ (0,02мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,36 ҲМҒ (0,0011 мг/м3), фториди гидроген (HF) 0,01 ҲМҒ (0,0006г/м3), фенол (С6Н6О) 0,3 ҲМҒ (0,003мг/м3).
Мушоҳидаи нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи октябр чунин аст: оксиди карбон (СО) 0,64 ҲМҒ (1,93 мг/м3) рӯзи 12 ноябр; дуоксиди нитроген (NO2) 1,75 ҲМҒ (0,07 мг/м3)-рӯзи 1 ноябр; дуоксиди сулфур (SO2) 0,48 ҲМҒ (0,024 мг/м3) рӯзи 19 ноябр; озон (О3) 1,33 ҲМҒ (0,04 мг/м3) рӯзи 19 ноябр; зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10)- 2,63 ҲМҒ (0,158мг/м3) рӯзи 8 ноябр; зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр. (РМ-2,5)- 1,8 ҲМҒ (0,063 /м3) рӯзи 12 ноябр; формалдегид 0,43 ҲМҒ (0,0013мг/м3) рӯзи 4 ноябр, фториди гидроген –0,2 ҲМҒ (0,001 мг/м3) рӯзи 11 ноябр; фенол 0,18 ҲМҒ (0,0018 мг/м3)- рӯзи 11 ноябр ба кайд гирифта шудаанд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10), зарачаҳои то 2,5 (РМ-2,5 мкр), озон (О3) аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10), аз меъёр баландтар ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд ва ифлосшавии ниҳоят баланди ҳавои атмосферӣ мушоҳида нагардидааст.
Нишондоди афканишот аз 0,014 то 0,017 мР/с- тағйир ёфта, қимати миёнаи он 0,016 мР/с-ро ташкил дод, ки аз меъёр баланд нест.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
