ШАРҲИ ВАЗЪИ ОБУ ҲАВО ВА ПАЙОМАДҲОИ ОМИЛҲОИ ТАБИӢ ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН БАРОИ МОҲИ АПРЕЛИ СОЛИ 2023
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи апрели соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм ва боришоти аз меъёри иқлимӣ кам мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ то 1-2° баланд ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо 17+22° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ аз 3+8° то 9+14° гарм, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ -3+1°-ро ташкил намуд.
Дар давоми моҳ омезиши анбӯҳи ҳавои минтақаҳои ҷанубӣ боиси гармшавии реҷаи ҳарорати ҳаво дар тамоми қаламрави кишвар гардида, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо аз 18+23° то 29+34° гарм шуда, ҳарорати шабонаи ҳаво тағйир ёфта аз 7+12° то 13+18° гарм шуд. Дар ноҳияҳои кӯҳӣ тағйирёбии ҳарорати ҳаво мушоҳида шуда, рӯзона аз 12+17° то 19+24° гарм, шабона аз -1+4° то 4+9° гарм, дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) шабона аз 5-10° то 0-5° хунук, рӯзона бошад аз 3-8° хунук то 6+11° гармӣ ба қайд гирифта шуд. Воридшавии кӯтоҳмуддати анбӯҳи ҳавои сард танҳо рӯзҳои 17-18 апрел мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар бештари ноҳияҳои водибуда то 6-13° паст шуда, ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво аз нишондиҳандаҳои миёнаи дарозмуддат то 5-7° пасттар арзёбӣ гардид.
Боришот давоми моҳ тӯлӣ 5 - 10 шабонарӯз мушоҳида гардид. Миқдори боришоти моҳона дар ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам арзёбӣ шуда, танҳо санаи 18 апрел бо сабаби воридшавии анбӯҳи ҳавои сарду намнок аз минтақаҳои ғарб дар як қатор ноҳияҳои ҷумҳурӣ боришоти шиддатнок ба қайд гирифта шуд.
Дар стансияҳои алоҳидаи обуҳавосанҷӣ боришоти бошиддати борон мушоҳида гардид (давоми 12 соат дар н.Панҷ 24 мм, н.Фархор 17мм, ш.Кӯлоб 18мм, н. Мӯъминобод 22мм, н.Ховалинг 17мм, н.Рӯшон 15 мм ва мавзеи Навобод (борон, барф) 17мм).
Миқдори боришоти баамаломада дар вилояти Хатлон 15-56%, вилояти Суғд 38-95%, Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ (НТҶ) 10-69% ва ВМКБ 6-34% аз меъёри иқлимиро ташкил намуд.
Давраи рӯзҳои 2, 5, 10, 13, 14-18 ва 26-27 апрел дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва Суғд шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 15-22м/с мушоҳида шуда, инчунин давраи рӯзҳои 1, 6, 10, 16-17 ва 26-27 апрел дар як қатор ноҳияҳои ҷумҳурӣ раъду барқ ба амал омада буд.
Рӯзҳои 5,11, 12 ва 15-18 апрел дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи апрели соли ҷорӣ дар бештари дарёҳои ҷумҳурӣ асосан баландшавии сатҳи об мушоҳида гардида, танҳо дар дарёҳои Ёхсӯ, Қизилсӯ (ҷанубӣ) ва Моғиёндарё пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ, Кофарниҳон, Вахш, Зарафшон дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд (91-131 %) ба қайд гирифта шуд. Сарфи оби дарёҳои Исфара, Ёхсӯ, Қизилсӯ (ҷанубӣ), Моғёндарё ва Қаратоғ бошад, аз меъёр кам (38-77%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 23млн. м3 зиёд гардида, санаи 30 апрели соли ҷорӣ 6403 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 502 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 14 млн.м3 кам гардида, санаи 30 апрели соли равон 3463 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 39 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои даҳрӯза ва моҳонаи обшиносӣ 92%-ро ташкил дод.
Вазъи агрометеорологӣ
Қисми зиёди моҳи апрел дар қаламрави ҷумҳурӣ ҳавои гарм ва офтобӣ мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари ноҳияҳо аз нишондиҳандаҳои бисерсола 1-20 баландтар мушоҳида гардид.
Миқдори боришоти моҳна дар ҷумҳурӣ аз меъёри муқаррарӣ камтар ба қайд гирифта шуда, танҳо дар баъзе минтақаҳо боришот аз меъёри иқлимӣ зиед мушоҳида шуд. Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 40-90% - ро ташкил дода, норасоии сершавии ҳаво бо буғи об дар ҷумҳурӣ: 1-14 гПа-ро ташкил дод. Давомнокии нурпошии офтобӣ 2-9 соатро ташкил дод.
Дар хоҷагиҳо кор дар самти кишти баҳорӣ идома ёфта, дар ноҳияҳои водии ҷумҳурӣ кишти зироатҳои дерраси кишоварзӣ идома дода шуданд.
Шароити агрометеорологӣ барои корҳои саҳроӣ ва афзоиши ниҳолҳо давоми моҳ хуб ва қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Дар минтақаҳои кӯҳӣ кишти ғалладонагиҳои баҳорӣ ва зироатҳои хӯроки чорво роҳандозӣ гардида, дар минтақаҳои баландкӯҳ вақтҳои шабона аз ҳисоби ҳарорати пасти ҳаво яхкунии қабати болоии хок мушоҳида карда шуд, ки барои кишти замин ва пайдоиши навдаҳои зироатҳо номусоид буд.
Дар заминҳои ғалладонагиҳои зимистонаи минтақаҳои водибуда марҳилаҳои "Гулкунӣ" ва "Нимдумбул" ва дар ҳудуди ноҳияҳои шимолӣ марҳилаи "Пайдо шудани пояи қисмати поёнии зироат" ва "Хушабандӣ" қайд карда шуд. Вазъи зироатҳои зимистона асосан хуб ва дар баъзе майдонҳо аз сабаби шароити номусоиди метеорологӣ (борон ва чангу ғубор) қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Дар заминҳои пахтаи дар рӯзҳои аввали моҳи апрел (водиҳо) киштшуда, марҳилаи оммавии "3-юмин барги ҳақиқӣ" қайд шуд, аммо аз сабаби ҳарорати баланди ҳаво ва чангу ғубори рӯзҳои алоҳида афзоиши пахта суст шуд.
Дар зироатҳои мевадиҳандаи донакдори аксари минтақаҳои марказӣ ва ҷанубӣ марҳилаи "Пӯхтан" ё "Интихобӣ" мушоҳида шуд. Дар баъзе минтақаҳои кӯҳии н.Рашт, н.Рушон, ш.Хоруғ ҳавои гарм дар рӯзҳои алоҳида марҳилаи "Ташаккул ва афзоиши мева" - и меваҳои зардлолу ва олучаро ба вуҷуд овард. Вазъи зироатҳои мевадиҳанда дар ҳама минтақаҳои ҷумҳурӣ хуб мушоҳида гардид.
Дар чарогоҳҳои зимистонаю баҳорӣ реҷаи ҳарорати ҳаво ва боришот рушди хуби растаниҳоро муайян карданд. Танҳо дар рӯзҳои алоҳида шароити обу ҳаво бо шиддатнокии шамол ва дар баъзе ноҳияҳои ҷанубӣ бо тӯфони чангу ғубор номусоид шуд. Дар алафҳои чарогоҳи минтақаҳои кӯҳӣ, ки дар баландии 1900-2100 аз сатҳи баҳр ҷойгиранд, марҳилаи афзоиш идома доранд.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳӣ аз сабаби ҳарорати пасти шабона сабзиши алафҳо хеле суст арзёбӣ гардид.
Вазъи барфу яхсанҷӣ
Моҳи апрели соли ҷорӣ дар Агентии обуҳавошиносӣ аз ҷониби Институти Фрибурги Шветсария курси омӯзиши барномаи “Q-GIS”, ки барои сохтани харитаҳо дар самти омӯзиши пиряхҳо пешбинӣ шудааст, гузаронида шуд, ки айни замон дар раванди фаъолият истифода бурда мешавад.
Мутахассисони соҳавии Агентӣ дар доираи лоиҳаи “FINTAJ” бо намояндагони Донишгоҳи метеорологии Финландия ба таври маҷозӣ вохӯрӣ гузаронида, масъалаи гузаронидани экспедитсияи байналмилалиро бо намояндагони институти болозикр дар пиряхи ГГП-и ҳавзаи дарёи Зарафшон дар соли 2023 баррасӣ намуданд.
Санаи 2 апрели соли 2023 бо мақсади таъмини иҷроиши нақша чорабиниҳои Агентӣ дар нимнсолаи аввали соли 2023 ва нақша чорабиниҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” бо истифода аз чархбол мушоҳидаҳои аэровизуалӣ ҷиҳати муайян кардани захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳуриро амалӣ гардид.
Ҳамзамон рӯзи 18 апрел мутахасассисони соҳавӣ бо намояндагони Агентии “Оғо-Хон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” ҷиҳати ҳамкориҳои дуҷониба ва ба роҳ мондани фаъолият дар самти омӯзиши кӯлҳои пиряхӣ вохӯрӣ гузаронида, нақшаҳои минбаъда матраҳ гардиданд.
Бинобар сабаби зиёд будани боришоти борон дар моҳи апрел 6 пешгӯӣ бо давомнокии 14 шабонарӯз оид ба сар задани зуҳуроти селӣ дар минтақаҳои кӯҳӣ ва доманакӯҳии НТҶ, ғарби ВМКБ, вилояти Суғд ва Хатлон пешниҳод гардид, ки 6 ҳолати сарзании зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд, ки ин нисбат ба моҳи апрели соли 2022 (апрели соли 2022 - 2 ҳолати сар зандани зуҳуроти сел), 3 маротиба зиёд ба назар мерасад.
Санаи 3 майи соли ҷорӣ Агентии обуҳавошиносӣ дар ҳамкорӣ бо Кумитаи иҷроияи ҲХДТ дар ноҳияи Синои шаҳри Душанбе конференсияи илмӣ- назариявиро дар мавзӯи “Тоҷикистон -ташаббускори сатҳи ҷаҳонӣ дар ҳифзи пиряхҳо” баргузор намуданд, ки дар рафти он намояндагони вазорату идораҳои ҷумҳурӣ иштирок доштанд.
Санаи 4 апрел мутахассиси Агентӣ бахшида ба қабул гардидани қатъномаи иҷлосияи Маҷмааи умумии СММ оид ба эълон гардидани «21 март - Рӯзи ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо» дар Радиои “Овози тоҷик” дар мавзӯи “Фаъолияти Маркази яхшиносии Агенти обуҳавошиносӣ” баромад намуданд.
Ҳамзамон давоми моҳ мутахассисон дар конфронси илмӣ-амалии “Об моро мутаҳид месозад”, ки аз тарафи Хизби Халқии Демократии Тоҷикистон дар ноҳияи Шаҳринав ташкил гардид, оид ба мавзуи “Ташшабусҳои байналмиллалии Пешвои миллат дар самти обу иқлим” баромад намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи натиҷаҳои мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи апрели соли 2023 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди нитроген (NO) 0,4 ҲМҒ (0,024мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,25 ҲМҒ (0,009мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,02 ҲМҒ (0,001 мг/м3), моддаҳои муаллақ (чанг) 4,69 ҲМҒ (0,704 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 8,15 ҲМҒ (0,489 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,54 ҲМҒ(0,019 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,33 ҳадди муаяни ғилзат (0,001 мг/м3) ба қайд гирифта шудааст.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки аз рўи қиммати миёнаи моҳона нишондоди моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр мебошад.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи апрел: оксиди нитроген (NO) 1,35 ҲМҒ (0,081 мг/м3), рўзи 19 апрел, дуоксиди нитроген (NO2) 0,37 ҲМҒ (0,015мг/м3), рўзи 30 апрел, формалдегид (СН2О) 0,67 ҲМҒ (0,002 мг/м3) рўзи 27 апрел, моддаҳои муаллақ (чанг) 32,1 ҲМҒ (4,822 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 78,5 ҲМҒ (4,71 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 2,5мкр. (РМ-2,5) 4 ҳади муаяни ғилзат(0,141 мг/м3) рўзи 15 апрел ба қайд гирифта шуд.
Нисбати моҳи март дар моҳи апрел нишондоди моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр (Рм-10), зарачаҳои 2,5 мкр (Рм-2,5) ва оксиди нитроген баланд мушоҳида гардид.
Дар давоми моҳ 4 ҳолати ифлосшавии баланд мушоҳида гардид, ки аз он 3 ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ) аз моддаҳои муаллақ (санаи 15 апрел, 32,1 ҲМҒ, 16 апрел 31,9 ҲМҒ, 17 апрел 16,1 ҲМҒ), 1 ҳолатҳои ифлосшавии баланд аз зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10) (санаи 17 апрел 25,5 ҲМҒ) ва 2 ҳолати ифлосшавии ниҳоят баланд аз зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10) (санаи 15 апрел 78,5 ҲМҒ, 16 апрел 71,4 ҲМҒ) мушоҳида гардид.
Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво, дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад.
Нишондоди афканишот аз 0,16 то 0,19 мкР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондоди чанг, зарачаҳои андозаашон 10 микрона ва мушоҳида гардидани ҳолатҳои ифлосшавии баланд ва ниҳоят баланди ҳавои шаҳр ин чангбодҳои рӯзҳои 15-17 апрел бо сабабҳои омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ, (партови корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ, самту суръати шамол) мебошад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (високое загрязнение,ВЗ).
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон.
