Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи апрели 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи апрели соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ 2-4º баланд, дар ноҳияҳои ВМКБ то 1-2º баланд мушоҳида шуда, дар ноҳияҳои водибуда 18+22º гарм (меъёр 15+18º гарм), дар доманакӯҳҳо 14+17º гарм (меъёр 12+13º гарм), дар ноҳияҳои кӯҳӣ 9+15º гарм (меъёр 5+12º гарм), дар ғарби ВМКБ 8+16º гарм (меъёр 6+14º гарм), дар шарқи ВМКБ -2+3º ( меъёр 0-5º хунук)-ро ташкил намуд.
Дар давоми моҳи апрел ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо аз 23+28º то 30+35º, дар ноҳияҳои ҷанубии вилояти Хатлон то 35+38º гарм шуда, ҳарорати шабонаи ҳаво тағйир ёфта аз 9+14º то 15+20º гарм мушоҳида шуд. Дар ноҳияҳои кӯҳӣ тағйирёбии ҳарорати ҳаво мушоҳида шуда, рӯзона аз 8+17º то 19+27º гарм, шабона аз 1+5º гарм то 7+9º гарм, дар ноҳияҳои алоҳида 1-8º хунук (дар н.Дарвоз ҳарорати рӯзона аз 19+25º то 27+32º гарм, шабона аз 5+10º гарм то 12+14º гарм), дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон шабона аз 1-6º хунук то 9-14º хунук, рӯзона бошад аз 4+10º гарм то 11+17º гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Боришоти бошиддат дар давоми 12 соат асосан рӯзҳои 9-10 ва 18-19 апрел дар стансияҳои обуҳавосанҷии ш.Душанбе 16мм, н.Ҳисор 26мм, н.Лахш 29мм, н.Дарвоз 33мм, н.Сангвор 36 мм, н.Ховалинг 25мм ба қайд гирифта шуд.
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ чунин арзёбӣ гардид: дар вилояти Хатлон 10-64%, дар вилояти Суғд 21-85% (м.Мадрушкат 113%), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 19-92% (нЛахш 142%), дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 73-137% (дар м.Ирхт, н.Мургоб, ва Савноб 180-304%).
Давраи рӯзҳои 1,22,29 ва 30 апрел дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва Суғд шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-20м/с мушоҳида шуда, рӯзҳои 17-18, 29-30 чангу ғубор ба амал омада буд. Рӯзҳои 9-10,14,16-18 ва 22 апрел дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон раъду барқ ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи апрели соли ҷорӣ дар бештари дарёҳои ҷумҳурӣ баландшавии ботадриҷи сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Зарафшон аз меъёр зиёд (142%), Панҷ дар ҳад ва аз меъёр зиёд (114-122%), Кофарниҳон аз меъёр кам (83%), Вахш аз меъёр кам (84%) ба қайд гирифта шуд. Сарфи оби дарёҳои Исфара аз меъёр зиёд (110%) ва Қаратоғ дар ҳадди меъёр (103%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 269 млн. м3 зиёд гардида, санаи 30-юми апрели соли ҷорӣ 6417 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 136 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 30 млн.м3 кам гардида, санаи 30-юми апрели соли равон 3463 млн.м3 -ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 9 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои гидрологӣ дар моҳи апрели соли 2025 дар умум 87% - ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли 2024 (соли 2024- 85%) 2% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Қисми зиёди моҳи апрел дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм бартарӣ дошт. Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 50-79% - ро ташкил дада, норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 2-8 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтобӣ дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 4-7 соатро ташкил намуд.
Шамолҳои шиддатнокиашон мӯътадил бартарӣ дошта, танҳо дар баъзе ноҳияҳо шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 15-22м/с мушоҳида шуда, дар ноҳияҳои алоҳида тӯфони чангу ғубор ва дар баъзе ноҳияҳо фромадани тормеғ қайд гардид.
Шароити агрометеорологӣ: дар давоми моҳ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт. Махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво гарм шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ то 30+37º гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ то 24+32º гарм, дар минтақаҳои баландкӯҳӣ то 10+19º гарм мушоҳида шуд.
Дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ рӯзҳои охирини моҳ ғалладонагиҳои зимистона дар марҳилаи "Хӯшабандӣ" ва "Гулкунӣ" қарор дошта, баландии растаниҳо 37-80см (ш.Бохтар, м.Эсанбой, м.Айвоҷ, н.Ҳисор)-ро ташкил намуд. Дар н. Рашт зироатҳои ғалладонагии зимистона дар марҳилаи "Пайдоиши пояи қисмати поёнии зироат" қарор дошта, баландии растаниҳо 40 см мушоҳида шуд. Дар вилояти Суғд марҳилаи "Пайдоиши пояи қисмати поёнии зироат" ба қайд гирифта шуда, баландии растаниҳо 44 см (м.Сангистон)-ро ташкил дод.
Дар ноҳияҳои водию-доманакӯҳӣ рушди дарахтони мевадиҳанда идома ёфт. Дар дарахтони зардолу ва олуча марҳилаи "Инкишоф ва пухтани мева" идома дорад. Дар меваҳои тухмдор марҳилаҳои "Гулкунӣ", "Охири гулкунӣ", "Инкишоф ва пухтани мева" (себ, нок, биҳӣ) ба мушоҳида расид.
Дар дарахтони тути минтақаҳои водибуда марҳилаҳои "Кушодашавии барги 10-ум", "Пухтани меваҳо" (н.Ҳисор, ш.Бохтар, м.Айвоҷ) қайд карда шудаанд. Дар дарахтони себи н.Рашт марҳилаи "Охири гулкунӣ" қайд гардид. Дар вилояти Суғд дарахтони зардолу дар марҳилаҳои "Башаклдароии мева", дар дарахтони себ марҳилаи "Гулкунӣ", "Башаклдароии мева" (м.Сангистон, ш.Пенҷикент, ш.Истравшан, ш.Бӯстон) қайд карда шуд.
Ҳавои нисбатан гарм, захираи намӣ дар қабати хок, ки мунтазам бо боронҳо пурра мешаванд, барои афзоиши алафҳо дар чарогоҳҳои зимистона (нимбуттаҳо) шароити хуб фароҳам оварда, танҳо дар рӯзҳои алоҳида бо сабаби шиддатнокии вазиши шамол ва чангу ғубор ин шароит коҳиш ёфт. Баландии алаф дар чарогоҳҳои м.Эсамбой 24-35 см буда, афзоиши алафҳои калон ва нимбуттаҳо идома доранд. Дар фермаҳо чорабиниҳои пешгирикунанда аз бемориҳо аз қабили оббозии ҳайвонот ва тароши гӯсфандон (м.Эсанбой) гузаронида шуд.
Дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ чарои ҳайвонот аз рӯи алафи сабз ва интиқоли хӯрока ба зимистонгузаронии ҳайвонот идома дорад. Дар минтақаҳои кӯҳӣ чарои чорво вақти рӯзона аз рӯи алафи сабз гузаронида шуда, танҳо рӯзҳои алоҳида бо боришот ва сармо дар сатҳи хок (шабона) мушкилтар гардид. Дар баландиҳои 2000 м аз сатҳи баҳр рушду сабзиши растаниҳои чарогоҳӣ (нимбуттаҳо) оғоз ёфта, баландии алаф дар чарогоҳҳо 19-25см (м Бӯстонабод)-ро ташкил намуд.
Аз сабаби ҳавои ноустувор дар рӯзҳои алоҳида шароити пайдоиши бемориҳои сармозанӣ дар ҳайвонот ба вуҷуд омад. Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ растаниҳои чарогоҳӣ суст рушду сабзиш дошта (м.Ҷавшангоз, н.Мурғоб), дар баробари ин боришот дар шакли борон ва барфи тар дар рӯзҳои алоҳида рушду сабзиши алафро суст намуда, чаро ва нигоҳдории чорворо мушкил кард, ки ин зарурати ғизодиҳии ҳайвонотро ба бор овард. Ҳайвонот қисми зиёди даҳрӯзаро дар нигоҳдории пойгоҳӣ қарор доштанд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Ҷиҳати иҷрои банди 6.4.-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” дар рафти таҳлили маълумотҳои ҳавошиносӣ ва захираи барф дар минтақаҳои кӯҳӣ ва доманакӯҳии кишвар хатари зуҳуроти тарма ва сел пешгӯӣ карда мешавад.
Давоми моҳи апрели соли 2025 оид ба сар задани зуҳуроти сел 11 пешгӯӣ бо давомнокии 25 шабонарӯз пешниҳод карда шуд, ки дар ин давара 77 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳои нишон медиҳанд, ки бинобар сабаби зиёд будани боришот дар моҳи апрели соли 2025 нисбат ба моҳи апрели соли 2024 зуҳуроти селӣ 3 маротиба зиёд ба қайд гирифта шудааст, яъне дар моҳи апрели соли 2024, 8 пешгӯӣ бо давомнокии 18 шабонарӯз пешниҳод грдида, дар ин давра 24 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шудааст.
Ҳамзамон, оид ба хавфи зуҳуроти тарма дар моҳи апрели соли 2025, 3 пешгӯӣ бо давомнокии 6 шабонарӯз пешниҳод гардида, дар ин давра 1 ҳолати зуҳуроти тарма ба қайд гирифта шудааст, ки ин нишондод нисбат ба моҳи апрели соли 2024, 13 ҳолат кам мебошад, яъне дар моҳи апрели соли 2024, 2 пешгӯӣ бо давомнокии 7 шабонарӯз пешниҳод карда шуд, ки дар ин давра 14 ҳолати фаромадани тармаҳои хурду калон ба қайд гирифта шудааст.
Санаи 2 апрели соли 2025 Агентӣ бо мақсади таъмини иҷроиши нақша чорабиниҳои нимсолаи аввали соли 2025 ва нақша чорабиниҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” бо истифода аз чархбол мушоҳидаҳои аэровизуалиро ҷиҳати муайян кардани захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ амалӣ намуд, ки натиҷаи мушоҳидаҳо дар намуди ҳисобот ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумита ва вазорату идораҳои дахлдор пешниҳод гардид.
Ҷиҳати иҷрои банди 7.2. -и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030”, бахшида ба “Соли 2025 -Соли байналмилалаии ҳифзи пиряхҳо” ва иҷрои нақшаи чорабиниҳои қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсионӣ ҷиҳати пешгӯӣ кардани сар задани офатҳои табиӣ дар минтақаҳои хавфноки селфарои шоҳроҳи Нуробод-Сангвор-Лайрон ба роҳ монда шуд. Ҳамзамон, дар доираи банди болозикр рӯзҳои 10-20 апрели соли 2025 дар минтақаҳои хавфноки селфарои шоҳроҳи Тоҷикобод-Лахш корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсионӣ оид ба пешгӯӣ кардани офатҳои табиӣ аз қабили зуҳуроти сел гузаронида шуд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи апрели соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мушоҳида гардид:
оксиди карбон (СО) 0,17 ҲМҒ (0,52мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,2 ҲМҒ (0,010 мг/м3), озон (O3) 1,57 ҲМҒ (0,047 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,37 ҲМҒ (0,082 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,69 ҲМҒ(0,024мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,37 ҳадди муайяни ғилзат (0,0011 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,17 ҲМҒ(0,0005 мг/м3) .
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон доданд, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона танҳо нишондоди озон (O3) -30 рӯз, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) - 5 рӯз (рӯзҳои 3,17,18,29,30 апрел) ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5)- 2 рӯз ( рӯзҳои 18 ва 30 апрел) аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,26 ҲМҒ (0,78 мг/м3), рӯзҳои 28 ва 29 апрел, дуоксиди сулфур (SO2) 0,5 ҲМҒ (0,025 мг/м3) рӯзи 8 апрел, озон (O3) 2,23 ҲМҒ (0,067 мг/м3) рӯзи 22 апрел, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 13,7 ҲМҒ (0,820 мг/м3) рузи 18 апрел, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 5,77 ҲМҒ (0,202 мг/м3), рӯзи 18 апрел, формалдегид (СН2О) 0,5 ҲМҒ (0,0015 мг/м3) рӯзи 29 апрел, фенол(C6H6O) 0,1 ҲМҒ (0,001 мг/м3) аз санаи 1 то 10 апрел ба қайд гирифта шуд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр (РМ-10) ва озон ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш,кам будани боришот, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи март дар моҳи апрел нишондоди оксиди карбон (СО) ва формалдегид (СН2О) бетағийр боқӣ монда, нишондоди зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10), 2,5мкр.(РМ-2,5) ва фенол каме баланд ва нишондоди озон, дуоксиди сулфур паст ба қайд гирифта шуд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад нишондоди дуоксиди сулфур, зарачаҳои 10 мкр, формалдегид каме баланд, нишондоди оксиди карбон, фенол паст ва зарачаҳои 2,5 мкр, бетағийр мушоҳида шудааст.
Дар давоми моҳи апрел ҳолати ифлосшавии баланд аз рӯи нишондоди зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) дар мавриди хокбориш ба қайд гирифта шуда, ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Мувофиқи маълумоти мониторинги хатсайрие, ки санаи 30 апрел аз тарафи мутахассисон дар 6 минтақаи шаҳри Душанбе гузаронида шуд, аз меъёр баланд будани нишондиҳандаҳои сифати ҳаво дар чунин нуқтаҳо мушоҳида гардид:
нишондиҳандаи зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) ва моддаҳои муаллақ (чанг) дар ҳудуди Сафоратхонаи Амрико, ҶДММ “Бозори Корвон”, Беморхонаи чашм: нишондиҳандаи зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) ва 2,5мкр.(РМ-2,5), моддаҳои муаллақ (чанг) назди Комбинати нассоҷӣ: дар километри 9 шаҳр назди Терминали мусофирбарии истгоҳи Душанбе-Хуҷанд нишондиҳандаи моддаҳои муаллақ (чанг) баланд ба қайд гирифта шуд.
Нишондоди афканишот аз 0,015 то 0,017 мР/с дар давоми моҳ тағийрёбанда буда, мувофиқи меъёр мебошад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
