Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи сентябри соли 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи сентябри соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 2-4º баланд ба қайд гирифта шуд. Дар водиҳо ҳарорати миёнаи ҳаво 23+26º гарм (меъёр 19+24º гарм), доманакӯҳию кӯҳӣ 15+20º гарм, дар ноҳияи Дарвоз +25º гарм (меъёр 13+22º гарм, н.Дарвоз +24º гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) 7+10º гарм (меъёр 3+7º гарм) мушоҳида гардид.
Дар қисмати бештари моҳ реҷаи ҳарорати ҳаво бетағйир монда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар ноҳияҳои водибуда аз 27+32º то 33+38º гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳию кӯҳӣ 25+31º гарм ва дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ бошад, то 14+21º гарм қарор гирифта буд.
Дар ноҳияҳои водибуда пастшавии кӯтоҳмуддати ҳарорати рӯзонаи ҳаво рӯзҳои 14-17 сентябр мушоҳида гардид, ки ҳарорати ҳаво 3-70 паст шуд.
Миқдори моҳонаи боришот дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам мушоҳида гардида, дар вилояти Хатлон 0 мм (меъёр 0,6-8,7мм), вилояти Суғд 0-7 мм (меъёр 3-14,2%), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ (НТҶ) 0-10,2 мм (меъёр 4-19,4мм), дар ғарби ВМКБ 0-0,2мм (меъёр 1,9-2,4%) ва шарқи ВМКБ 0-2мм (меъёр 2-10мм)-ро ташкил намуд.
Рӯзҳои 1-4, 14-15 ва 23-26 сентябр дар баъзе минтақаҳои вилояти Хатлон, НТҶ ва ғарби ВМКБ чангу ғубор ба қайд гирифта шуд. Рӯзҳои 14-15, 18-19 ва 29 сентябр дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва ВМКБ шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-20м/с ба қайд гирифта шуд.
Рӯзҳои 16 -18 сентябр дар ҷумҳурӣ ҳаво якуякбора ноустувор гардида, дар водиҳои вилояти Суғд ва НТҶ борони кӯтоҳмуддат борида, раъду барқ ба амал омада буд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи сентябри соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии ботадриҷи сатҳи об ба қайд гирифта шуд. Сатҳи оби дарёи Қизилсӯ (ҷанубӣ) дар давоми моҳ бетағйир монд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Вахш аз меъёр зиёд (114-166%), Панҷ аз меъёр кам (59-84%), Зарафшон аз меъёр кам ва дар ҳадди меъёр (74-90%), Кофарниҳон аз меъёр кам (66-79%), Исфара аз меъёр зиёд (129%) ва Қаратоғ аз меъёр кам (65%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 37 млн. м3 кам гардида, санаи 30 сентябри соли ҷорӣ 10505 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 66 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 236 млн.м3 зиёд гардида, санаи 30 сентябри соли равон 1554 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 152 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносии шабонарӯзӣ 84%-ро ташкил намуда, нисбати ҳамин давраи соли гузашта (2024-82%) 2% бланадтар арзёбӣ гардиданд.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносии даҳрӯза 85%-ро ташкил намуда. нисбати ҳамин давраи соли гузашта (2024 -83%) 1% баландтар мушоҳида шуданд.
Дурустии пешгӯиҳои моҳонаи обшиносӣ 84%-ро ташкил намуда, баробар ба ҳамин давраи соли гузашта (2024 -84%) арзёбӣ гардиданд.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар умум 84% – ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли (2024-83%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи сентябри соли 2025 дар ҳудуди ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм мушоҳида гардид.
Намнокии нисбии ҳаво ба ҳисоби миёна 31–55% ва норасоии сершавии ҳаво бо буғ ба ҳисоби миёна 10–24 гПа-ро ташкил дод.
Давомнокии миёнаи нурпошии офтобӣ дар ҷумҳурӣ 6–10 соат дар як шабонарӯзро ташкил намуд.
Шамоли вазишаш муътадил (3-8м/с) мушоҳида шуда, дар баъзе ноҳияҳо шиддат гирифта то 15–20 м/с вазида, дар аксари минтақаҳои ҷумҳурӣ хокбориш мушоҳида гардид.
Пахта: дар ноҳияҳои пахтакор (водиҳо) марҳилаи «пухтани пахтаи хом» идома ёфт. Дар давоми моҳ ҷамъоварии дастии пахта ба таври оммавӣ сурат гирифт. То охири моҳ ҳолати пахта асосан хуб, дар баъзе ноҳияҳо қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Гандуми тирамоҳӣ: дар водиҳо корҳои омодагӣ ба ҳосили соли оянда оғоз ёфта, шудгор, воридкунии нуриҳо ва обёрии поккунандаи хок гузаронида шуд. Дар заминҳои лалмӣ шудгор аз сабаби хушкӣ ва сахтии қабати болоии хок душворӣ овард.
Дарахтони мевадиҳанда: бештари рӯзҳои моҳ шароити обу ҳаво барои пухтарасӣ ва ҷамъоварии ҳосили меваҳо мусоид буд. Танҳо дар рӯзҳои алоҳида шамоли сахт ва хокбориш ба боғу токзор таъсири манфӣ расонд.
Дар ҷумҳурӣ ҷамъоварии ҳосили меваҳои миёнапаз ва дерпаз (ноку шафтолу, себ, хурмо) идома доранд. Дар токзори кишвар ҷамъоварии ангури навъҳои миёнапаз ва дерпаз (н.Шаҳритус, м.Айвоҷ, ш.Ҳисор, н.Шаҳринав) ба роҳ монда шуд.
Чарогоҳҳо: дар чарогоҳҳои зимистона ҳавои хушк ва гарм ба алафзор таъсири манфӣ расонда, инчунин шамоли сахт сабаби хушкшавии шадиди қабати болоии хок гардид. Дар давоми моҳ интиқоли хӯрока ба пойгоҳҳои зимистонгузаронии чорво идома ёфта, ҷамъоварии алаф дар алафдаравҳои табиӣ ба анҷом мерасад. Дар қисми зиёди моҳ чаронидани чорво бе мамониат гузашт (стансияи Эсанбой), вале дар рӯзҳои алоҳида дар водиҳо шароити иқлимӣ душворӣ ба миён овард ( саршумори модарӣ ва чорвои ҷавон ба оби иловагӣ ва паноҳгоҳ ниёз доштанд). Гузаронидани чорвои хурду калон аз чарогоҳҳои кӯҳии миёна ба чарогоҳҳои зимистона идома ёфт.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳи ВМКБ ҳавои гарм сабаби сабзиш ва нашъунамои алафзор гардид (м.Ҷавшангоз), аммо ҳарорати пасти шабона ба қатъи нашъунамои алаф овард. Интиқоли чорво аз чарогоҳҳои баландкӯҳ ба доманакӯҳҳо идома дорад.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Агентии обуҳавошиносӣ ҷиҳати иҷрои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсионӣ, батиометрӣ ва моделсозии хавфи эҳтимолии рахнашавии кӯли пиряхии Упалеи Вилояти Мухтори Куҳистони Бадахшонро дар ҳамкорӣ бо намояндагони Ташкилоти ҷамъиятии Фонди Тоҷикистонии Оғохон гузарониданд.
Ҷиҳати иҷрои бандҳои Барномаи болозикр дар давоми моҳ мутахассисони соҳавӣ дар якҷоягӣ бо намояндагони хориҷӣ корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсиониро дар пиряхи Ванҷях (Федченко) ва муайян намудани ҳолати кунунии Стансияи обуҳавосанҷӣ ба номи Ак. Гарбунов ба роҳ монданд.
Рӯзҳои 20-21 сентябри соли 2025 ҷиҳати татбиқи дастуру супоришҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар самти масъалаҳои ҳифзи захираҳои обӣ, иқлим ва пиряхҳо, ҳамзамон амалӣ сохтани ташаббуси «Даҳсолаи амалҳо оид ба дастгирии илмҳои криосфера барои солҳои 2025-2034», Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Академияи илмҳои Федератсияи Россия усули нави мониторинги пиряхҳоро бо истифодаи таҷҳизоти георадарӣ дар якҷоягӣ бо тадқиқоти аэровизуалӣ ба роҳ монданд.
Ҳамзамон, аз ҷониби мутахассисони соҳавӣ дар ҳамкорӣ бо мутахассисони Ташкилоти ҷамъиятии Фонди Тоҷикистонии Оғохон дар кӯли рахнашавандаи Чуқуркӯли ҳавзаи дарёи Ғунди ВМКБ корҳои таҳқиқотӣ-экспедитсионӣ ба роҳ монда шуд.
Санаи 11 сентябри соли 2025 аввалин вохӯрии “Гурӯҳи кории байниидоравӣ оид ба таъсиси Фонди ҳифзи пиряхҳо ва Нақшаи миллии амал оид ба криосфера” дар бинои Агентии обуҳавошиносӣ бо иштироки роҳбарияти Агентӣ ва намояндагони вазорату идораҳои дахлдор баргузор гардид.
Дар ин давра мутахассисони соҳавӣ дар курси омӯзишии “Геофизикӣ ва моҳворавӣ”, ки аз ҷониби Ташкилоти ҷамъиятии Фонди Тоҷикистонии Оғохон дар шаҳри Хоруғ баргузор гардид фаъолона иштирок намуда, савияи донишҳои назариявӣ ва амалиашонро такмил доданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи сентябри соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мушоҳида гардид:
оксиди карбон (СО) 0,24 ҲМҒ (0,71мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,58 ҲМҒ (0,035мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,42 ҲМҒ (0,057 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,34 ҲМҒ (0,017мг/м3), озон (O3) 1,63 ҲМҒ (0,049 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 2,47 ҲМҒ (0,148 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 1,06 ҲМҒ(0,037мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,5 (0,0015 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,22 ҲМҒ(0,00067 мг/м3), фториди гидроген (НF) 0,07 ҲМҒ (0,00034 мг/м3) ҳадди муайяни ғилзат.
Мувофиқи натиҷаи коркарди маълумотҳо, аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди моддаҳои озон, дуоксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 10 микрона ва зарачаҳои андозаашон 2,5 микрона аз меъёр баланд мушоҳида гардид.
Давоми моҳи сентябри соли ҷорӣ нишондоди озон (O3) -31 шабонарӯз, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) -31 шабонарӯз, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5)-14 шабонарӯз (рӯзҳои 1, 2, 3, 4, 11, 12, 14, 15, 22, 23, 24, 25 ва 31 сентябр) ва дуоксиди нитроген (NO2) 24 шабонарӯз аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,37 ҲМҒ (1,12 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 1,3 ҲМҒ (0,077 мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 2,2 ҲМҒ (0,089 мг/м3), рӯзи 12 сентябр, дуоксиди сулфур (SO2) 0,44 ҲМҒ (0,022 мг/м3) рӯзҳои 10 ва 11 сентябр, озон (O3) 2,9 ҲМҒ (0,087 мг/м3) рӯзи 25 сентябр, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 5,53 ҲМҒ (0,332 мг/м3) рӯзи 1 сентябр, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 2 ҲМҒ (0,070мг/м3), рӯзи 23 сентябр, формалдегид (СН2О) 0,7 ҲМҒ (0,0021 мг/м3) рӯзи 24 сентябр, фенол С6Н6О) 0,33 ҲМҒ (0,001 мг/м3) рӯзҳои 3, 4, 15, 23, 24 ва 25 сентябр, фториди гидроген (НF) 0,16 ҲМҒ (0,0008 мг/м3) рӯзи 1 сентябр ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи август дар моҳи сентябр нишондоди оксиди карбон, оксиди нитроген, дуоксиди сулфур, зарачаҳо 10 ва зарачаҳои 2,5 микрона каме баланд буда, дуоксиди нитроген паст ва нишондоди формалдегид бетағйир мушоҳида шуд.
Нисбати ҳамин давраи соли гузашта бошад, нишондоди озон, зарачаҳои андозаашон 2,5мкр, дуоксиди сулфур каме баланд ва нишондоди формалдегид бетағйир ва дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст мушоҳида гардид.
Дар давоми моҳи сентябр ҳолати баланд ва ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Давоми моҳ 9 ҳолати воридшавии хокбориш аз қисмати минтақаҳои ҷанубу - ғарбӣ, ҷанубӣ ва ғарбӣ мушоҳида гардид, ки боиси ифлосшавии ҳаво шуд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр (РМ-10), зарачаҳои андозаашон 2,5 микрона, дуоксиди нитроген ва озон - ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш, кам будани боришот, намнокӣ, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Нишондоди афканишот давоми моҳ аз 0,013 то 0,015 мР/с мушоҳида гардида мувофиқи меъёр арзёбӣ гардид.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат;
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ;
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ);
мР/с- миллирентген соат;
мкр-микрон.
