Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи феврали 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи феврали соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида гардида, танҳо рӯзҳои алоҳида ҳавои хунук мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар қисми зиёди манотиқи кишвар аз меъёри иқлимӣ то 2-4º баланд, танҳо дар дар шарқи ВМКБ аз меъёр 0-2º паст ба қайд гирифта шуда, дар ноҳияҳои водибуда 2+6º гарм (меъёр 3+6º гарм), дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 2+4º гарм ( меъёр 0+3º гарм), дар ноҳияҳои кӯҳӣ 1-3º хунук (Рашт ва Рушон -5º хунук), (меъёр аз 3-6º хунук то 7-9º хунук) ва ноҳияҳои баландкӯҳӣ аз -1º хунук то 1º гарм (меъёр 13-15º хунук, м.Булункӯл то -21º хунук ) мушоҳида шуд.
Ҳарорати ҳаво рӯзона дар водиҳо 12+17º гарм, дар баъзе рӯзҳо дар вилояти Хатлон ва НТҶ то 21+23º гарм, шабона аз -2+3º то 4-9º гарм мушоҳида гардид. Дар ноҳияҳои кӯҳӣ ҳарорати ҳаво тағйир ёфта, рӯзона аз 0-5º хунук то 5+10º гарм, (н. Дарвоз то 14+16º гарм), шабона аз 11-16º хунук то 1-6º хунук, дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон шабона аз 30-35º хунук то 20-25º хунук (дар мавзеъи Булункӯл то 45-46º хунук), рӯзона аз 13-18º хунук то 8-13º хунук, дар охири моҳ гарм шудани реҷаи ҳаво мушоҳида гардида, шабона то 10-15º хунук, рӯзона то -3+1º шуд.
Пастшавии ҳарорати ҳаво дар водиҳо (рӯзҳои 1, 9-12 ва 26 феврал) мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво аз меъёри иқлимӣ 2-3º паст гардид. Дар водиҳо ҳарорати ҳаво паст гардида, рӯзона 2+8º гарм, шабона бошад -4+1º-ро ташкил намуд.
Дар охири даҳрӯзаи аввал, даҳрӯзаи дуюм ва сеюми моҳ бо сабаби ворид шудани пай дар пайи анбӯҳи ҳавои сард ҳаво ноустувор гардида, рӯзҳои аз 9-12, 14-16,18-19, 24-26 ва 28 феврал дар қисми зиёди манотиқи кишвар боришот (борон, барф) ба амал омад.
Миқдори боришоти моҳона дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам, танҳо дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлими зиёд мушоҳида гардид: дар вилояти Хатлон 14-138%, дар вилояти Суғд 34-184% (Сангистон-204%, Искандаркӯл 222%, Деҳавз 235%, Шаҳристон 280%), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 79-131%, дар ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 14-16%) ва дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 26-64% ташкил намуд.
Давоми моҳ рӯзҳои 3-4,9-12 феврал дар ноҳияҳои алоҳидаи вилоятҳои Суғд, Хатлон ва НТҶ фаромадани тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Рӯзҳои 9,18,21,24-26 феврали соли ҷорӣ дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Суғд ва Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ ва вилояти Хатлон шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 19-24 м/с мушоҳида гардид.
Рӯзҳои 9 ва 25 феврал дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон чангу ғубор ба амал омада, рӯзҳои 25, 28 феврал дар минтақаҳои алоҳидаи Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ боришоти жола мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи феврали соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ сатҳи об асосан бетағйир ба қайд гирифта шуда, танҳо даҳрӯзаи сеюми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Вахш ва Кофарниҳон баландшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ (69-144 %), Кофарниҳон (121-131 %), Вахш (84-93 %), Зарафшон (126 %), дарёи Исфара (105 %) ва дарёи Қаратоғ (121 %) нисбати меъёр ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1179 млн. м3 кам гардида, санаи 28-уми феврали соли ҷорӣ 6996 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 251 млн. м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 5 млн. м3 кам гардида, санаи 28-уми феврали соли равон 3325 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 177 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи феврали соли ҷорӣ дар умум 84%-ро ташкил дода, нисбати ҳамин давраи соли 2024 (феврали соли 2024 - 83%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи феврали соли 2025 ба истисно аз ноҳияҳои алоҳидаи баландкӯҳӣ дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм мушоҳида шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари минтақаҳо дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе минтақаҳо аз меъёри иқлимӣ 2-4º баландтар мушоҳида шуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 55-86% - ро ташкил дод.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 2-7 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 2-5 соатро ташкил намуд.
Миқдори боришоти атмосферӣ дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ ҳудуди меъёр ва дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ камтар мушоҳида шуда, танҳо дар минтақаҳои алоҳида боришоти баамаломада аз нишондиҳандаҳои дарозмуддат зиёдтар арзёбӣ гардид.
Боришоти нисбатан шиддатнок дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ рӯзҳои 25-26 феврал дар минтақаҳои алоҳидаи НТҶ, вилояти Суғд ва Хатлон ба амал омада буд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-22м/с мушоҳида шуда, дар минтақаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ тормеғ фаромада, дар баъзе ноҳияҳо чангу ғубор мушоҳида гардид.
Шароити агрометеорологӣ: қисми зиёди моҳ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошт, аммо махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво гарм шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо то 16+23º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳию-доманакӯҳӣ то 4+19º гарм шуд.
Дар майдонҳои зироатҳои зимистонаи вилоятҳои Суғду Хатлон ва НТҶ дар рӯзи охирини моҳ марҳилаҳои "Баромадан дар сатҳи замин", "Кушодашавии барги 3-юм", "Панҷазанӣ" қайд гардид. Зичии растаниҳо то ҳол нобаробар тақсим шуда, шумораи миёнаи растаниҳо дар 1м2 204-380 ададро ташкил дода, баландии растаниҳо 11-40 см-ро ташкил медиҳад.
Вазъи кишти зироатҳои ғалладонагӣ дар аксари минтақаҳо хуб аст. Танҳо дар вилояти Суғд дар майдончаи мушоҳидавӣ аз сабаби паст будани ҳарорати ҳаво коҳиши сабзиши растаниҳо ба қайд гирифта шуда, ҳолати растаниҳо қаноатбахш арзёбӣ мегарданд.
Дар ноҳияҳои водию-доманакӯҳӣ рушду сабзиши дарахтони мевадиҳанда оғоз гардид. Дар меваҳои донакдори водиҳо марҳилаи “Сабзиши муғчаҳо” ва “Кушодашавии муғчаҳо ” (зардолу, гелос. олуча) мушоҳида шуд.
Дарахтони мевадиҳанда дар ҳама минтақаҳо дар ҳолати оромӣ қарор дошта, тағйирёбии ҳарорати гарм ба ҳарорати сард барои зимистонгузаронии дарахтони мевадиҳанда номусоид арзёбӣ гардид. Боришот дар шакли барфи тар боиси шикастани шохаҳои дарахтон гардида, захираҳои намӣ дар хокро хеле пурра карданд.
Ҳарорати шабонаи ҳаво дар минтақаҳои алоҳидаи кӯҳӣ ва ноҳияҳои ғарбии ВМКБ, ки дар баландии 2000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгиранд, ба таври кӯтоҳ то нишондиҳандаҳои пасттар (9-23º хунук) паст шуд, ки ин метавонад ба навдаҳои яксола зарар расонад.
Шароити алафҳои афзоишёфта дар чарогоҳҳои зимистона асосан мусоидтар буда, дар рӯзҳои бо ҳарорати пасттар аз 5º боришот ва пӯшиши қабати барф бадтар гардид. Растаниҳои афзоишёфта ҳанӯз аҳамияти хӯроквориро надошта, баландии алаф 5-6см (дар м Эсанбой, Ганҷина)-ро ташкил медиҳад.
Давоми 1-5 рӯз чарои чорво бо ҳавои сард ва бо боришот, инчунин шиддатнокии вазиши шамол душвор гардид. Дар ноҳияҳои ҷанубӣ чарои чорво идома дошта, наслгирии оммавии чорво оғоз мебад. Дар минтақаҳои кӯҳӣ чарои чорво бо сармо ва хоки яхкардашуда мушкилтар гардид. Шароити пайдоиши бемориҳои сармозанӣ дар ҳайвонот ба вуҷуд омад. Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ боришот дар шакли барф чаро ва нигоҳдории чорворо мушкил намуд. Пӯшиши қабати барф, ки дар чарогоҳҳои бартаридошта ҷойгир буд, дастрасӣ ба хӯрокро қатъ кард ва зарурати ғизодиҳии дастии ҳайвонотро ба вуҷуд овард. Ҳайвонот дар нигоҳдории пойгоҳӣ қарор доранд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар самти яхшиносӣ ҷиҳати таъмини иҷрои банди 6.4. - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим”-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” дар рафти таҳлили маълумотҳои обуҳавошиносӣ ва захираи барф дар ҳудуди ҷумҳурӣ оид ба сар задани зуҳуроти тарма, моҳи феврали соли ҷорӣ 11 пешгӯӣ бо давомнокии 21 шабонарӯз оид ба хавфи зуҳуроти тарма пешниҳод карда шуд, ки дар натиҷа дар ҳудуди ҷумҳурӣ 86 ҳолати сар задани зуҳуроти тарма ба қайд гирифта шуд, ки ин нисбат ба ҳамин давраи соли 2024 3 адад зиёд мебошад. Яъне, дар моҳи феврали соли 2024 оид ба хавфи зуҳуроти тарма 12 пешгӯӣ бо давомнокии 27 рӯз пешниҳод гардида, дар маҷмуъ 83 тарма ба қайд гирифта шуда буд.
Ҷиҳати амалӣ намудани бандҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва иҷрои талаботи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи Маҷмааи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” давоми моҳи феврал коҳои тадқиқотӣ-экспедитсионӣ дар минтақаҳои хавфноки тармафарои шоҳроҳи Ваҳдат-Нуробод-Рашт ва мавриди омӯзиш қарор додани нуқтаҳои барфченкунӣ (снегопунктҳои) ҳавзаи дарёи Камароб ба роҳ монда шуд.
Ҷиҳати таъмини иҷроиши банди 2.1-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва нақшаи кории Агентӣ мутахассисони соҳавии Агентӣ аз санаи 21 январ то 28 феврали соли 2025 ҷиҳати муайян кардани захираи барф дар ҳавзаҳои дарёҳои ҷумҳурӣ ба корҳои барфченкунӣ бо усули пиёда сафарбар гардида, корҳои тадқиқотӣ ва омӯзиширо гузарониданд.
Дар доираи бандҳои барномаи зикршуда дар давоми моҳ Бюллетенҳои захираи барф барои даҳрӯзаҳо ва моҳонаи моҳи феврали соли 2025 омода гардида, ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумита ва вазорату идораҳои дахлдор пешниҳод карда шуд.
Агентӣ ҷиҳати иҷрои талаботи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” бюллетенҳо, китобу буклетҳо ва дигар маводи чопиро ҷиҳати омодагиҳо ва баргузории Конфронси байналмилалии сатҳи баланд бахшида ба “Соли 2025 –Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” амалӣ намуд.
Санаи 11-уми феврали соли ҷорӣ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар ҷаласаи гурӯҳи кории техникии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба баргузории Конфронси байналмилалии ҳифзи пиряхҳо дар назди Раиси Кумита иштирок намуданд.
Давраи ҳисоботӣ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар Конференсияи ҷумҳуриявии илмию амалӣ дар мавзӯи “Ҳифз ва нигоҳдории пиряхҳо дар шароити тағйирёбии иқлим”, бахшида ба “Ташаббусҳои навбатии Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар пешбурди масъалаҳои обу иқлим”, ки санаи 20 феврал дар факултети биологияи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, ҳамзамон дар семинари илмӣ-амалӣ бахшида ба “Идоракунии маълумотҳо оид ба мутобиқшавӣ ба тағйирёбии иқлим дар соҳаи нақлиёт” дар мавзӯи “Нақши огоҳии бармаҳали аҳолӣ дар соҳаи нақлиёт, ҳангоми таҳдиди офатҳои табиӣ”, дар Конференсияи илмӣ-назариявӣ дар мавзӯи “Пиряхҳо неъмати бебаҳои Тоҷикистон” бахшида ба “Соли -2025 Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” иштирок ва суханронӣ намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаи сифати ҳаво дар моҳи феврали соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин буд:
оксиди карбон (СО) 0,32 ҲМҒ (0.95мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,62 ҲМҒ (0,025мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,36 ҲМҒ (0,018 мг/м3), Озон (O3) 1,23 ҲМҒ (0,037 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,2 ҲМҒ (0,072 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 1,37 ҲМҒ(0,048мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,37 ҳадди муайяни ғилзат (0,0011 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,13 ҲМҒ(0,0008 мг/м3) фториди гидроген (НF) 0,04 ҲМҒ (0,0002 мг/м3).
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,66 ҲМҒ (1,99 мг/м3), рӯзи 5 феврал, дуоксиди нитроген (NO2) 0,95 ҲМҒ (0,038 мг/м3) рӯзи 2 юми феврал, дуоксиди сулфур (SO2) 0,82 ҲМҒ (0,041 мг/м3) рӯзи 2 феврал, Озон (O3) 1,7 ҲМҒ (0,052 мг/м3) рӯзи 14 феврал, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 2,65 ҲМҒ (0,159 мг/м3) рӯзи 5 феврал, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 2,6 ҲМҒ (0,091 мг/м3), рӯзи 2 феврал, формалдегид (СН2О) 0,53 ҲМҒ (0,0016 мг/м3) рӯзҳои 16-18 феврал ва фенол (C6H5OН)-0,33 ҲМҒ(0,001 мг/м3) рӯзҳои 12,20 ва 28 феврал ба қайд гирифта шуд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона танҳо нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10), зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5), Озон(O3) дар рӯзҳои алоҳида аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр мкр - ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол,туман, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи январ, дар моҳи феврал нишондоди формалдегид бетағйир буда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад, нишондоди дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, зарачаҳои 10 мкр, зарачаҳои 2,5 мкр каме баланд буда, оксиди карбон пастар буд.
Дар давоми моҳи феврал ҳолати баланд ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр ба қайд гирифта нашудааст.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Нишондоди афканишот аз 0,014 то 0,017 мР/с тағир ёфта, мувофиқи меъёр аст.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
