Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи августи соли 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи августи соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳаво гарм мушоҳида шуд. Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво аз меъёри иқлимӣ 1-3° баландтар ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо 27+32° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ +25° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 19+25° гарм (дар мавзеъи Деҳавз +15° гарм, дар ноҳияи Дарвоз +28° гарм), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 8+12° гармиро ташкил намуд.
Дар давоми моҳ ҳаво нисбатан гарм мушоҳида шуда, ҳарорати бартариятдоштаи ҳаво дар водиҳо шабона 19+25° гарм, рӯзона 34+39° гарм, дар ноҳияҳои ҷанубӣ то 40+42° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ шабона 9+18° гарм, рӯзона 27+34° гарм, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ шабона аз 3+8° то 8+12° гарм, рӯзона 18+25° гармиро ташкил намуд. Дар давоми моҳи август ҳаво асосан бебориш буда, танҳо дар баъзе ноҳияҳо боришоти сусти борон ба қайд гирифта шуд.
Миқдори моҳонаи боришот дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ камтар ба қайд гирифта шуда, танҳо дар баъзе ноҳияҳои ғарбии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон аз меъёри иқлимӣ баландтар мушоҳида гардид.
Миқдори моҳонаи боришот дар вилояти Хатлон 0%, вилояти Суғд 4-15%, дар Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ 1-5 %, дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 0-9% (дар баъзе ноҳияҳо 123-417% аз меъер)-ро ташкил намуд.
Шиддатнокии вазиши шамол давраи рӯзҳои 13-14, 16, 18, 23 август мушоҳида гардида, дар ноҳияҳои алоҳида шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 17-22 м/с мушоҳида шуд.
Дар минтақаҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ дар давраи рӯзҳои 13-16,18,23-28 август чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи августи соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об мушоҳида гардид. Сарфи миёнаи моҳонаи об дар ҳавзаи дарёи Панҷ аз меъёр кам (59-88%) мушоҳида гардида, ин нишондиҳанда дар ҳавзаи дарёи Вахш аз меъёр зиёд (123-125%) ба қайд гирифта шуд.
Сарфи об дар ҳавзаи дарёи Зарафшон аз меъёр кам (79-88%), дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон аз меъёр кам (52-57%), дар дарёи Исфара аз меъёр зиёд (124%) ва дар дарёи Қаратоғ бошад, аз меъёр кам (63%) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 556 млн. м3 зиёд гардида, санаи 31 августи соли ҷорӣ 10542 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 32 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 528 млн.м3 кам гардида, санаи 31 августи соли равон 1318 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 201 млн.м3 кам мебоша.
Дурустии пешгӯиҳои обнокии дарёҳои ҷумҳурӣ дар моҳи августи соли 2025 дар умум 84%-ро ташкил намуда, нисбати ҳамин давраи соли гузашта (августи 2024-83%) 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи августи соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм ва бебориш (39+42° гарм) мушоҳида шуда, танҳо рӯзҳои алоҳида дар баъзе ноҳияҳо боришоти сусти борон, ҳамзамон раъду барқ ба қайд гирифта шуд. Намнокии миёнаи нисбии ҳаво давоми моҳ аз 31 то 52% ва норасоии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 13–30 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии миёнаи нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ 7–12 соатро ташкил намуд. Шамоли вазишаш мӯътадил мушоҳида шуда, танҳо дар баъзе манотиқи кишвар шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 17–22 м/с мушоҳида шуд, ки боиси ба амал омадни чангу ғубор дар бештари ноҳияҳо гардид.
Шароити агрометеорологӣ: Дар давоми моҳ ҳавои нисбатан гарм ҳукмфармо буд. Махсусан дар даҳрӯзаи дуюми моҳ ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ то 39+42° гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ то 27+34° гарм дар минтақаҳои баландкӯҳӣ то 18+25° гарм мушоҳида шуд.
Пахта: Дар майдонҳои пахтаи водибудаи вилояти Хатлон марҳилаи «Пухта расидани нахи кӯраки пахта» мушоҳида шуд (ш.Бохтар). Дар майдончаҳои мушоҳидавии стансияҳои Айвоҷ, Фархор ва Панҷ дар даҳрӯзаи сеюми моҳ марҳилаи «Ҷамъоварии интихобии пахта» мушоҳида шуда, баландии ниҳолҳои пахта 55–65 см-ро ташкл намуд. Дар стансияи агрометеорлогии Ҳисор марҳилаи «Пухта расидани нахи кӯраки пахта» мушоҳида гардида, ҷамъоварии интихобии пахта ба қайд гирифта шуда, баландии ниҳолҳои пахта 70 см мушоҳида шуд. Дар вилояти Суғд марҳилаи «Пухтани пахта» идома дошта, ҷамъоварии интихобии пахта оғоз гардида, баландии ниҳоли пахта дар ш.Бӯстон 78 см мебошад. Ҳолати пахта дар умум хуб, дар баъзе мавридҳо - қаноатбахш арзёбӣ мегардад.
Зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ: дар водиҳо омода намудани киштзорҳо барои ҳосили соли оянда оғоз гардид. Дар заминҳое, ки кишти такрорӣ гузаронида шуд, бо сабаби хушк будани қабати болоии хок корҳои киштгардонӣ мушкил гардид.
Дар минтақаҳои кӯҳӣ, дар баландищои 2000 м аз сатҳи баҳр (стансияи Лахш) дар рӯзҳои охирини моҳ ғаладонагиҳои баҳорӣ дар қитъаи мушоҳидавӣ дар марҳилаи “Пухтани пурра” мушоҳида гардида, баландии растаниҳо 90 см мебошанд. Дар заминҳои кишт обёрии навбатӣ гузаронида шуд. Ҳолати умумии зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ дар ҷумҳурӣ хуб, дар баъзе ноҳияҳо қаноатбахш мебошад.
Дарахтони мевадиҳанда: давоми моҳи август шароити обу ҳаво асосан барои ташаккул, пухтан ва ҷамъоварии ҳосили меваҳо мусоид буд. Танҳо дар рӯзҳои алоҳида, дар баъзе ноҳияҳо пухтани меваҳо бо ҳарорати баланди ҳаво ва чангу ғубор мушкилтар шуд, ки ин сифати меваҳоро паст мекард. Дар ҷумҳурӣ ҷамъоварии оммавии ҳосили меваҳои пешпазак ва дерпазак идома дорад (зардолу, гелос, олуча, шафтолу).
Дар дарахтони себи водии Рашт марҳилаи "Пухтани мева" идома дорад. Дар майдонҳои зардолуи вилояти Суғд марҳилаи "Пухтани меваҳо", дар дарахтони себ бошад, марҳилаи "Пухтани меваҳо" мушоҳида шуда, ҷамъоварии меваҳо идома дорад (м.Сангистон, ш.Бӯстон, ш.Панҷакент, ш.Истравшан). Дар ноҳияҳои вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ҷамъоварии зардолу ва себ идома дорад (н.Рӯшон, ш.Хоруғ).
Дар токзорҳои ҷумҳурӣ давоми моҳи август навъҳои барвақтии ангур ҷамъоварӣ карда шуда, дар даҳрӯзаи сеюм ҷамъоварии интихобии охири ангур дар минтақаҳои Шаҳритус, Айвоҷ, Ҳисор, Шаҳринав ба қайд гирифта шуд.
Чарогоҳҳо: Дар чарогоҳҳои зимистона ҳавои хушк ва гарм ба растаниҳои чарогоҳӣ таъсири манфӣ расонида, шиддатнокии вазиши шамол боиси хушкшавии қабати болоии хок шуд. Интиқоли хӯроки чорво ба пойгоҳҳои зимистона идома дошта, ҷамъоварии алафҳо дар алафзорҳо ва чарогоҳҳои табиӣ ба анҷом расид. Қисми зиёди моҳ парвариши чорво бемамониат гузаронида шуд (стансияи обуҳавосанҷии Эсанбой). Танҳо дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ дар водиҳо чарои ҳайвонот бо ҳарорати баланди рӯзона мушкилтар шуда, гӯсфандон ва навзодон ба нӯшокии зиёди об ва паноҳгоҳ (соя) эҳтиёҷ доштанд.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ҳавои гарми рӯзона афзоиши алафро таъмин намуд (м.Ҷавшанғоз, н.Мурғоб, н.Ишкошим).
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Ҷиҳати иҷрои Банди 6.4.-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим”, дар рафти таҳлили маълумоти ҳавошиносӣ ва захираи барф дар минтақаҳои кӯҳӣ ва доманакӯҳии кишвар хатари зуҳуроти сел пешгӯӣ карда мешавад.
Дар давоми моҳи августи соли ҷорӣ ҷиҳати аз зуҳуроти хавфноки табиӣ эмин нигоҳ доштани хоҷагии халқи кишвар 6 огоҳӣ бо давомнокии 19 шабонарӯз пешниҳод гардид, ки дар натиҷа дар мавзеи Арчакаппа, километри 255-уми шоҳроҳи Ваҳдат-Рашт-Лахш як ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд. Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки бинобар сабаби кам будани боришот дар моҳи августи соли 2025 нисбат ба моҳи августи соли 2024 ҳолати зуҳуроти селӣ 1 ҳолат кам ба назар мерасад, яъне дар моҳи августи соли 2024, 8 пешгӯӣ бо давомнокии 13 шабонарӯз пешниҳод шуда, 2 ҳолати зуҳуроти селӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ ба қайд гирифта шуда буд.
Агентӣ ҷиҳати иҷрои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010–2030” ва нақшаи кории нимсолаи дуюми соли 2025, як қатор корҳои омӯзишӣ-таҳқиқотиро амалӣ намуд. Аз ҷумла, рӯзҳои 5 то 14 августи соли ҷорӣ Агентӣ дар ҳамкорӣ бо шарикони рушд ҷиҳатаи муайян намудани хавфи эҳтимолии рахнашавии кӯлҳои пиряхии “Бакчигир 1”, “Бакчигир 2” ва санаи 30-31 август дар мавзеъи “Упалӣ”-и Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон корҳои тадқиқотӣ- экспедитсионӣ, ченкуниҳои батиометрӣ ва моделсозиро амалӣ намуд.
Давоми моҳи август мутахассисони соҳавии Агентӣ дар экспедитсияи илмӣ-минтақавӣ, ки аз 8 то 18 августи соли 2025 дар пиряхи «Баркраки Миёна»-и Ҷумҳурии Узбекистон таҳти роҳбарии Маркази геологияи глятсиалии Институти геология ва геофизикаи ба номи Х. М. Абдуллоев, рӯзҳои 3 то 13 августи соли 2025 дар Мактаби тобистонаи соли 2025, дар пиряхи Қизилсӯи Ҷумҳурии Қирғизистон ва аз 10 то 23 августи соли 2025 дар экспедитсияи минтақавии пиряхи Турген-Ақссуи Ҷумҳурии Қирғизистон сафарбар гардида, таҷрибаи яхшиносии Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро дар самтҳои дахлдор муаррифӣ намуданд.
Рӯзҳои 25 то 31 августи соли 2025 Агентӣ дар доираи лоиҳаи “ФИНТОҶ”, дар ҳамкорӣ бо Институти метеорологии Финландия ва Мақомоти обуҳавошиносии Ҷумҳурии Қирғизистон экспедитсияи илмӣ-амалиро дар пиряхи ГГП-и ҳавзаи дарёи Саритоғи ҳавзаи дарёи Зарафшон баргузор намуд.
Давоми моҳи август дар доираи татбиқи муқаррароти Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикстон “Дар бораи ҳифзи пиряхҳо”, бахусус моддаи 3, зербанди 7 ва мутобиқи супориши Муовини Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷиҳати таъсис додани “Фонди миллии ҳифзи пиряхҳо” бо фаромиши Директори Агентӣ аз 26 августи соли 2025, №р/н-42 Гурӯҳи кории байниидоравӣ таъсис дода шуд.
Давоми моҳ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар Семинари зерминтақавӣ оид ба мавзӯи “Барномаи муштараки амалиёти зерминтақавӣ ва Нақшаи миллии амал оид ба криосфера”, ки рӯзҳои 6-8 августи соли 2025 дар Боз-Бешики Ҷумҳурии Қирғизистон баргузор гардид, иштирок намуданд. Бояд қайд намуд, ки дар рафти чорабинии мазкур ҳамкориҳои Агентӣ бо ташкилоти “ЮНЕСКО”, бахусус дар масъалаи “Нақшаи миллии амал оид ба криосфера” муҳокима гардид.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи августи соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мушоҳида гардид:
оксиди карбон (СО) 0,23 ҲМҒ (0,68мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,48 ҲМҒ (0,029мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,55 ҲМҒ (0,062 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,28 ҲМҒ (0,012мг/м3), озон (O3) 2 ҲМҒ (0,060 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,67 ҲМҒ (0,1 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,8 ҲМҒ(0,028мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,5 (0,0015 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,17 ҲМҒ
Мувофиқи натиҷаи коркарди маълумот аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди озон, дуоксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 10 микрона аз меъёр баланд мушоҳида гардид.
Давоми моҳи июли соли ҷорӣ бошад, нишондоди озон (O3) -31 рӯз, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) -31 рӯз, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5)-7 рӯз (санаи 12,13,25,26,27,28,31 июл) ва дуоксиди нитроген (NO2) 31 рӯз аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,29 ҲМҒ (0,88 мг/м3) рӯзи 13 август, оксиди нитроген (NO) 0,67 ҲМҒ (0,04 мг/м3) рӯзи 9 август, дуоксиди нитроген (NO2) 2 ҲМҒ (0,079 мг/м3) рӯзи 9 август, дуоксиди сулфур (SO2) 0,44 ҲМҒ (0,022 мг/м3) рӯзҳои 25, 26 август, озон (O3) 2,4 ҲМҒ (0,073 мг/м3) рӯзи 3 август, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 3,26 ҲМҒ (0,196 мг/м3) рӯзи 31 август, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 1,4 ҲМҒ (0,049 мг/м3) рӯзи 31 август, формалдегид (СН2О) 0,8 ҲМҒ (0,0024 мг/м3) рӯзи 13 август, фенол С6Н6О) 0,43 ҲМҒ (0,001 мг/м3) рӯзҳои 1,3,4,19 август ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи июл дар моҳи август нишондоди оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур каме баланд мушоиҳида шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буданд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад, нишондоди зарачаҳои андозаашон 2,5мкр ва дуоксиди сулфур каме баланд ва нишондоди оксиди карбон, оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, озон, фенол, зарачаҳои 10 мкр, формалдегид паст мушоҳида гардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Давоми моҳи август 3 ҳолати воридшавии хокбориш аз қисмати минтақаҳои ҷанубу ғарбӣ, ҷанубӣ ва ғарбӣ мушоҳида гардид, ки боиси ифлосшавии ҳаво гардид.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр (РМ-10), дуоксиди нитроген ва озон - ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш, кам будани боришот, намнокӣ, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Нишондоди афканишот давоми моҳ аз 0,013 то 0,016 мР/с мушоҳида гардида, дар ҳадди меъёр буд.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон
Давоми моҳ 20 намунаи об аз 14 манбаи обӣ, аз ҷумла 13 дарё (Душанбе, Ширкент, Қаратоғ, Элок, Кофарниҳон, Варзоб, Лучоб, Пандема, Сардаи-миёна, Сорбо, Вахш, Зарафшон, Сирдарё, Панҷ,) 1 канал (Варзоб-канал - 3 намунаи об) дастрас гардида, аз рӯи 17 то 25 нишондодҳои физикию кимиёвӣ ташхисҳо гузаронида шуд.
Мушоҳидаи сифати об аз рӯи нишондиҳандаи физикӣ ва кимиёвӣ (ҳарорат, нишондиҳандаи гидрогенӣ (рН), потенсиали оксиду барқароршавӣ (еh), қобилияти ҷараёнгузаронӣ, моддаҳои муалақ, боқимондаи хушк, шаффофӣ, намакнокӣ, буй, ионҳои асосии об (HCO3, Cl2+, Ca2+, Mg2+), минерализатсия, дуруштии умумӣ, оксигени ҳалшуда, сершавии оксигенӣ, оксиди карбон, БПК5.) гузаронида шуд.
Мувофиқи таҳлилҳо дар ҳавзаи дарёи Вахш (Вахш-ГЭС, Заводи нуриҳои азотии Вахш, Қизил-Қалъа) нишондоди сулфат, Вахш-Нуробод-моддаҳои муаллақ, шафофӣ, дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон (Сорбо-Ромит, Душанбе, Кофарниҳон-Резишгоҳ, Кофарниҳон-Купруки роҳи нақлиётгард, Элок-купруки роҳи нақлиётгард) нишондоди нитрит, ҳавзаи дарёи Зарафшон (Зарафшон - Похут) нишондиҳандаи моддаҳои муаллақ, нитрит, шаффофӣ, Сирдарё (Сирдарё - Оқҷар) моддаҳои муаллақ ва нитрит аз меъёр баланд ба кайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои ифлоскунанда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
