Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи июни соли 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи июни соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари ноҳияҳои кишвар аз меъёри иқлимӣ 1-30 баланд буда, дар баъзе ноҳияҳо дар ҳадди меъёр ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо 27+32° гарм (меъёр 25+300 гарм), дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 23+25° гарм (меъёр 21+230 гарм) ва дар ноҳияҳои кӯҳӣ 17+210 гарм (меъёр 15+200 гарм), Деҳавз +140 гарм (меъёр +120 гарм), (н.Дарвоз ва стансияи Ҳумроғи 25+270 гарм (меъёр 21+240 гарм) дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 5+9° гарм (мъёр 7+90 гарми)-ро ташкил намуд.
Дар давоми моҳ ҳарорати ҳаво дар тамоми қаламрави кишвар тағйир ёфта, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо аз 31+36° то 37+420 гарм, ҳарорати шабонаи ҳаво аз 17+22° то 23+27° гарм шуд. Дар ноҳияҳои кӯҳӣ рӯзона аз 21+26° то 27+33° гарм, (дар н.Дарвоз рӯзона то 35+37 гарм, шабона то 20+220 гарм), дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) шабона аз -2+3° то 6+11° гарм, рӯзона бошад аз 9+16° то 20+26° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар қисми зиёди ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ зиёд (Панҷи поён 1,3мм (меъёр 0,4мм), Муминобод 21,3мм (меъёр 12,1мм), Душанбе 14,4мм (меъёр 6,2мм), Панҷакент 11,3мм (меъёр 5,5мм), Ҳумроғи 30,8мм (меъёр 7мм), Ишкошим 23,3мм (меъёр 5,9мм), Ҷавшангоз 23,8мм (меъёр 7,9мм), Каракӯл 15мм (меъёр 7,5мм), Мурғоб 34,5мм (меъёр 8,4мм), Булункӯл 20,1мм (меъёр 5,3мм), буда дар баъзе ноҳияҳо дар ҳадди меъёр ва нисбатан кам мушоҳида гардид.
Миқдори моҳонаи боришот дар вилояти Хатлон 1-99%,(Панҷи поён Муминобод 179-325%), вилояти Суғд 64-149% (Панҷакент 205%), дар Ноҳияҳои тобеи ҷумҳӯрӣ 9-103% (Ҳисор, Душанбе 148-232%), ВМКБ 118-379%, (дар Мурғоб, Хумроғи 411-440%) меъёри иқлимӣ ташкил намуд.
Рӯзи 3,13 ва 14 июн дар шарқи ВМКБ боридан боришот асосан дар намуди барф ба қайд гирфта шуд.
Давраи рӯзҳои 9,11,13 ва 25-26 июн дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон, Суғд ва дар ноҳияҳои алоҳидаи ВМКБ шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 13-18 м/с, дар стансияи Айвоҷ то 20 м/с мушоҳида шуд.
Рӯзҳои 6-10, 20-22 ва 25-30 июн дар баъзе ноҳияҳои вилояти Суғд, вилояти Хатлон , НТҶ ва рӯзҳои 21-22, 27-28 дар ВМКБ чангу ғубор ва хокбориш ба қайд гирифта шуд.
Рӯзҳои 1-3,7,9-16 ва 20 моҳи июн дар ноҳияҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятҳои Хатлон ва Суғд раъду барқ ва жола ба амал омада буд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи июни соли ҷорӣ дар дарёҳои ҷумҳурӣ асосан баландшавии сатҳи об мушоҳида гардида, танҳо дар дарёи Қизилсӯ (ҷанубӣ) пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ (103-122%), Вахш (122-131%), Исфра (205%) аз меъёр зиёд мушоҳида гардид. Сарфи оби дарёи Зарафшон (49-98%), Кофарниҳон (53-75%), Қизилсӯ (ҷанубӣ) (50%), аз меъёр кам ва дар ҳадди меъёр ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1030млн. м3 зиёд гардида, санаи 30-юми июни соли ҷорӣ 8292 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 265 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 549 млн.м3 кам гардида, санаи 30-юми июни соли равон 2835 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 235 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи июни соли 2025 дар умум 85% (соли 2024- 84%)-ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи ҳисоботии соли 2024, 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи июни соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида шуда, рӯзҳои алоҳида боришоти сусти борон ва кӯтоҳмуддат ба қайд гирифта шуд. Аммо дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво хеле гарм ( 39+440 гарм) хукмфармо гардид.
Намнокии миёнаи нисбии ҳаво давоми моҳ аз 33 то 63% ва норасоии буғи об дар ҳаво ба ҳисоби миёна 11–27 гПа ташкил намуд.
Давомнокии миёнаи нурпошии офтобӣ дар ҷумҳурӣ 6–11 соатро ташкил намуд.
Шамол вазиаш муътадил мушоҳида шуда, аммо дар баъзе манотиқи кишвар шиддатнокии вазиши шамол то ба 15–21 м/с расид, ки боиси ба амал омадни чангу ғубор дар қисми зиёди ноҳияҳо гардид.
Шароити агрометеорологӣ: Дар давоми моҳ асосан ҳавои мӯътадили гарм ҳукмфармо буд. Махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ, ки ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар минтақаҳои водию-доманакӯҳӣ то 39+44° гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ то 26+38° гарм ва дар минтақаҳои баландкӯҳӣ то 19+26° гарм мушоҳида шуд.
Пахта: Дар майдонҳои пахтаи водибудаи вилояти Хатлон «пунбабандӣ» мушоҳида шуд (ш.Бохтар). Дар майдончаҳои мушоҳидавии стансияҳои Айвоҷ ва Панҷ марҳилаи «гулкунӣ» сабт гардида, баландии ниҳолҳои пахта 22–40 см-ро ташик медиҳанд. Дар стансияи агрометеорлогии Ҳисор марҳилаи «гулкунӣ» ва баландии 50 см қайд шуд. Дар вилояти Суғд марҳилаи «пунбабандӣ» идома дошта, баландии пахта дар ш.Бӯстон 47 см мебошад. Ҳолати пахта дар умум хуб, дар баъзе мавридҳо — қаноатбахш арзёбӣ мегардад.
Зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ: Дар ноҳияҳои водиву доманакӯҳӣ ҷамъоварии зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ идома дорад. Ҷамъоварии ҳосил дар шароити хуби обу ҳаво гузашт, танҳо дар баъзе рӯзҳо бинобар шамоли сахт ва чангу ғубор хатари рехтани донҳои пухта мушоҳида шуд.
Дар н.Рашт то охири моҳ марҳилаи «Думбул» қайд гардида, баландии гандум 103 см буда, ҷамъоварии ҳосили асосӣ дар майдончаи мушоҳидавӣ оғоз ёфт. Дар вилояти Суғд (стансияи Сангистон) низ марҳилаи «Думбул» мушоҳида шуда, баландии растаниҳо 60 см буда, дар баъзе қитъаҳо поймолшавии кишт мушоҳида шудааст (1 балл).
Дар ноҳияҳои кӯҳӣ (баландиҳои 2000 м аз сатҳи баҳр) дар ноҳияи Бӯстонобод, гандуми баҳорӣ дар марҳилаи «Нимдумбул» бо баландии 80 см қарор доранд. Дар стансияи Лахш, гандуми тирамоҳӣ дар марҳилаи «пайдо шудани гиреҳҳои поёнии поя» бо баландии 60 см қарор мушоҳида шуда, обёрии навбатӣ дар заминҳо гузаронида шуд.
Ҳолати умумии зироатҳои ғалладонагии тирамоҳӣ дар ҷумҳурӣ хуб, дар баъзе ноҳияҳо қаноатбахш мебошад.
Зироатҳои мевагӣ: Дар ноҳияҳои водивю-доманакӯҳӣ пухтани меваҳо идома дорад. Дар дарахтони донакдор (зардолу, гелос, олуболу) марҳилаи “пухтани мева” ва “ҷамъоварии оммавии ҳосил” идома дорад.
Дар меваҳои тухмадор (себ, нок, биҳӣ) ноҳияҳои доманакӯҳӣ марҳилаҳои «ташаккул, афзоиш ва пухтани мева» мушоҳида шудааст.
Дар дарахтони себи н.Рашт марҳилаи «ташаккули мева» қайд шудааст. Дар дарахтон зардолуи вилояти Суғд дар марҳилаи «пухтани мева», дар дарахтони себ марҳилаи «пухтани мева» мушоҳида шуд (Сангистон, Бӯстон, Панҷакент, Истаравшан). Дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳӣ афзоиши меваҳои барвақти тухмдор ва ташаккули меваҳои донакдор идома дорад.
Чарогоҳҳо: Дар чарогоҳҳои зимистона ҳавои хушк ва гарм дар якҷоягӣ бо шамоли сахт ва хокборишҳо мушоҳда шуда, боиси талафи намнокии хок ва сустшавии сабзиш гардид.
Таҳвили хӯрок ба пойгоҳҳои зимистонгузаронӣ идома дорад. Дар қисми моҳ чарондани чорво бидуни монеа идома дошт (м. Эсанбой). Рӯзҳои алоҳида дар водиҳо бинобар ҳарорати баланд (39+44°С), шамоли сахт ва хокбориш, чарои чорворо душвор намуд. Саршумори модарӣ ва навзодон ба паноҳгоҳ (соя) ва оби иловагӣ ниёз доштанд.
То охири моҳ дараҷаи поймолшавии чарогоҳҳо ва ҳолати пӯшиши растании чарогоҳӣ дар вилояти Хатлон 2–4 баллро ташкил дод.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳи тобистонаи ВМКБ раванди сабзиши растаниҳо идома дорад. Норасоии гармӣ вақтҳои шабона ба сустшавии сабзиш таъсир мерасонад. Баландии алафи чарогоҳӣ 10–14 смғро ташкил намуда, аммо ҳоло аз нигоҳи ғизоӣ аҳамияти калон надорад (м.Ҷавшанғоз). Давоми 3-5 рӯзи моҳ бинобар шамоли шиддатнокишон баланд чарои чорво душвор гардид.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Ҷиҳати иҷрои банди 6.4.-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” дар рафти таҳлили маълумоти ҳавошиносӣ ва захираи барф дар минтақаҳои кӯҳӣ ва доманакӯҳии кишвар хатари зуҳуроти тарма ва сел пешгӯӣ карда мешавад.
Дар давоми моҳи июни соли ҷорӣ ҷиҳати аз зуҳуроти хавфноки табиӣ эмин нигоҳ доштани хоҷагии халқи кишвар 10 огоҳӣ бо давомнокии 25 шабонарӯз пешниҳод гардид, ки дар ин давра дар ҳудуди ҷумҳурӣ 7 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳои нишон медиҳанд, ки бинобар сабаби кам будани боришот дар моҳи июни соли 2025 нисбат ба моҳи июни соли 2024 зуҳуроти селӣ 4 маротиба кам ба қайд гирифта шудааст, яъне дар моҳи июни соли 2024, 13 пешгӯӣ бо давомнокии 24 шабонарӯз пешниҳод шуда, 28 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуда буд. №
Ҷиҳати амалӣ намудани бандҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва дастури Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 майи соли 2025, №15907 мутахассисони Агентӣ дар кӯли нави пайдошуда (кӯли сунъӣ), ки дар натиҷаи ҷамъ шудани сангу хок дар ноҳияи Абдураҳмони Ҷомӣ пайдо шуда ва хатари рахнашавии он аз эҳтимол дур нест корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсиониро ба роҳ монданд.
Ҳамзамон, дар ин давра бинобар сабаби сар задани селӣ пиряхӣ санаи 14 июни соли 2025 дар ноҳияи Лахш, ҳавзаи дарёи Сурхоб, киллометри 250-уми шоҳроҳи Душанбе-Ваҳдат-Лахш-Ош, мутахассисони соҳавӣ корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсиониро ба роҳ монданд.
Дар асоси барқиянома (радиограмма)-и Стансияи обуҳавосанҷии Деҳавз оид ба пайдо шудани кӯли пиряхӣ дар болои деҳаи Водифи минтақаи Масчоҳи Кӯҳӣ дар забонаи пиряхи №137 –и ҳавзаи дарёи Зарафшон ва аз эҳтимол дур набудани рахнашавии он, мутахассисони Агентӣ давоми моҳи июни соли ҷорӣ корҳои таҳқиқотӣ ва экспедитсиониро гузарониданд.
Дар доираи амалишавии бандҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва барқияи Маркази омӯзиши пиряхҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон аз 20 июни соли 2025, №а/414 дар пиряхии Саид Нафисӣ (Баралмос)-и ҳавзаи дарёи Сурхоб экспедитсия ҷумҳуриявӣ дар якҷоягӣ бо мутахассиосни вазорату идораҳои дахлдор гузаронида шуд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳои сифати ҳаво дар моҳи июни соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,19 ҲМҒ (0,58мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,32 ҲМҒ (0,019мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,32 ҲМҒ (0,053 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,22 ҲМҒ (0,011мг/м3), озон (O3) 2,3 ҲМҒ (0,069 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,83 ҲМҒ (0,110 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,97 ҲМҒ(0,0034мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,5 ҳадди муайяни ғилзат (0,0015 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,1 ҲМҒ(0,0003
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон доданд, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди озон, дуоксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 10 микрона аз меъёр баланд ва давоми моҳи майи соли ҷорӣ нишондоди озон (O3) -30 рӯз, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) -28 рӯз, 2 маротиба баланд аз 5 ҲМҒ(санаи 25, 26 июн) ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5)- 10 рӯз (санаи 6,7,,9,10,19,20,23,24,25,26,27,28 июн ) ва дуоксиди нитроген (NO2) 24 рӯз аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво аз ҷумла, оксиди карбон (СО) 0,25 ҲМҒ (0,76 мг/м3), рӯзи 18 июн, оксиди нитроген (NO) 0,5 ҲМҒ (0,03 мг/м3), 16 июн, дуоксиди нитроген (NO2) 1,77 ҲМҒ (0,071 мг/м3), рӯзи 16 июн, дуоксиди сулфур (SO2) 0,54 ҲМҒ (0,027 мг/м3) рӯзи 23 июн, озон (O3) 2,97 ҲМҒ (0,089 мг/м3) рӯзи 21 июн, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 5,12 ҲМҒ (0,307 мг/м3) рузи 26 июн, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 2,77 ҲМҒ (0,097 мг/м3), рӯзи 26 июн, формалдегид (СН2О) 1,3 ҲМҒ (0,004 мг/м3) рӯзи9 июн, ба қайд гирифта шуд.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи май дар моҳи июн нишондоди оксиди карбон, оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, озон каме баланд буда нишондоди зарачаҳои 10 мкр ва зарачаҳои 2,5 мкр ва формалдегид (СН2О) ва фенол паст буд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад нишондоди оксиди карбон, дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, зарачаҳои 10 мкр, зарачаҳои 2,5 мкр, каме баланд буда нишондоди оксиди нитроген, озон паст мушоҳида гардид.
Дар давоми моҳи июн ҳолати баланд ва ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Давоми моҳ 4 ҳолати воридшавии хокбориш аз самти минтақаҳои ҷанубу ғарбӣ,ҷанубӣ ва ғарбӣ мушоҳида гардид.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр (РМ-10) ва озон ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, хокбориш, кам будани боришот, инверсияи ҳароратӣ) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Нишондоди афканишот аз 0,014 то 0,016 мР/с дар давоми моҳ мушоҳида гардида мувофиқи меъёр буд
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
