Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи январи соли 2025
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи январи соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳона дар бештари ниҳияҳои ҷумҳурӣ ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе ноҳияҳо бошад аз меъёри иқлимӣ то 1-2º баланд (дар ноҳияҳои кӯҳии тобеъи ҷумҳурӣ 3-5º гарм), дар шарқи ВМКБ бошад аз меъёри иқлимӣ то 1-3º паст мушоҳида гардид (меъёр: дар водиҳои ҷумҳурӣ 1+3º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ аз -3º то -7º хунук), (н.Лахш, м.Деҳавз, м.Майхура аз -8º то -9º хунук), дар минтақаҳои шарқии ВМКБ 17-18º хунук (дар мавзеи Булункӯл то -24º хунук).
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳо 2+4º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 3-6º хунук (м.Деҳавз -9º хунук), дар минтақаҳои шарқии ВМКБ 18-23º хунук (дар мавзеи Булункӯл то -26º хунук) ба қайд гирифа шуд.
Ҳавои нисбатан хунук рӯзҳои 3-5, 19, 22 ва 29-31 январ мушоҳида шуда, ҳарорати ҳаво дар ин давра дар баъзе ноҳияҳои водибуда шабона то 1-6º хунук, рӯзона 1+6º гарм шуд. Дар минтақаҳои кӯҳӣ ҳавои хунук рӯзҳои 7 то 14 январ мушоҳида гардида, ҳарорати шабонаи ҳаво то 14-19º хунук, рӯзона 2-6º хунук, дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ рӯзҳои 7 то 17 январ ҳарорати ҳаво шабона 35-40º хунук (дар мавзеи Булункӯл то 52-56º хунук), рӯзона 20-25º хунук мушоҳида гардид.
Боришоти борон ва барф асосан дар даҳрӯзаи аввали моҳ ба амал омада, дар ноҳияҳои алоҳида бошиддат ба қайд гирифта шуд.
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам, дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ зиёд мушоҳида гардид: дар ноҳияҳои водию-доманакӯҳии вилояти Хатлон аз 38-90% то 127-159% (меъёр: дар водиҳо 28-82мм, доманакӯҳҳо 87-102 мм), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 46-98% (меъёр: дар водиҳо 73-75 мм, ноҳияҳои кӯҳӣ 39-128мм), дар вилояти Суғд аз 3-88% то 109-199% (меъёр: дар водиҳо 15-39 мм, ноҳияҳои кӯҳӣ 9-17 мм), дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 47-149% (дар Мурғоб 530%) (меъёр: дар ғарби ВМКБ 6-53 мм, шарқи ВМКБ 3-12мм).
Рӯзҳои 4-16,18 ва 20 январи соли 2025 дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон, рӯзҳои 1-6 ва 30-31 январ дар ноҳияҳои алоҳидаи Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ ва вилояти Суғд фаромадани тормеғ ба мушоҳида расид.
Рӯзҳои 9,11-12 ва 22-25 январ дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ ва рӯзҳои 18, 24 январ дар вилояти Суғд шиддатнокии вазиши шамол бо суръати 15-20 м/с мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи январи соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ аз меъёр зиёд (128-173%), дар дарёи Қизилсӯ (ҷанубӣ) аз меъёр кам (81%), дар ҳавзаи дарёи Вахш дар ҳудуд ва аз меъёр кам (84-93%), дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон аз меъёр зиёд (120-129%), дар ҳавзаи дарёи Зарафшон аз меъёр зиёд (128-132%) ба қайд гирифта шуд. Обнокии дарёи Исфара дар ҳадди меъёр (102%) ва дар дарёи Қаратоғ бошад аз меъёр зиёд (140%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1108 млн. м3 кам гардида, санаи 31 январи соли 2025, 8175 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 234 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 29 млн.м3 зиёд гардида, санаи 31 январи соли 2025, 3330 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 64 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи январи соли ҷорӣ дар умум 85%-ро ташкил дода, нисбати ҳамин давраи соли 2024 (январи соли 2024- 83%) 2% баландтар ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи январи соли 2025 дар ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм мушоҳида шуда, танҳо дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ ҳавои муътадили сард ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари минтақаҳо дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе минтақаҳо аз меъёри иқлимӣ 1-2º пасттар мушоҳида шуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 46-80% - ро ташкил дод.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 1-6 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 2-5 соатро ташкил намуд.
Миқдори боришоти атмосферӣ дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ ҳудуди меъёр ва дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ зиёдтар мушоҳида шуд. Боришоти нисбатан шиддатнок дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ рӯзҳои 2-4 январ дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Суғд, НТҶ ва ВМКБ ба амал омада буд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-18м/с мушоҳида шуда, дар минтақаҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ тормеғ фаромада буд.
Шароити агрометеорологӣ: қисми зиёди моҳ ҳавои гарм бартарӣ дошт, аммо махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво гарм шуда, ҳарорати ҳаво дар водиҳо то +15º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳию-баландкӯҳӣ то 4+9º гарм шуд.
Дар майдонҳои зироатҳои зимистонаи вилоятҳои Суғду Хатлон ва НТҶ дар рӯзи охирини моҳ марҳилаҳои "Баромадан дар сатҳи замин", "Кушодашавии барги 3-юм", "Панҷазанӣ" қайд гардид. Вазъи кишти ғалладонагиҳо дар аксари минтақаҳо хуб ва дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш арзёбӣ гардид.
Дарахтони мевадиҳанда дар ҳама минтақаҳо дар ҳолати оромӣ қарор дошта, тағйирёбии ҳарорати гарм ба ҳарорати сард барои зимистонгузаронии дарахтони мевадиҳанда номусоид арзёбӣ гардид. Боришот дар шакли барфи тар боиси шикастани шохаҳои дарахтон гардида, захираҳои намӣ дар хокро хеле пурра карданд.
Ҳарорати шабонаи ҳаво дар минтақаҳои алоҳидаи кӯҳӣ ва ноҳияҳои ғарбии ВМКБ, ки дар баландии 2000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгиранд, ба таври кӯтоҳ то нишондиҳандаҳои пасттар (9-22º хунук) паст шуд, ки ин метавонад ба дарахтони яксола зарар расонад.
Дар давоми моҳ алафҳои афзоишёфта аҳамияти хӯроквориро надошта (м.Эсанбой, м.Ганҷина), сабзиши алаф бо сабаби паст шудани ҳарорат ва боришот коҳиш ёфт.
Парвариши чорво бо ҳавои сард, боришот ва шиддатнокии вазиши шамол душвортар гардид. Субҳгоҳон чарои чорво бо сармо ва хоки яхкардашуда мушкилтар гардид. Шароити обу ҳаво боиси пайдоиши бемориҳои сармозанӣ дар ҳайвонот гардид.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ боришот дар шакли барф чаро ва нигоҳдории чорворо мушкил намуд. Қабати барф дар чарогоҳҳо дастрасӣ ба хӯрокро қатъ карда, зарурати ғизодиҳии дастии ҳайвонотро ба вуҷуд овард. Дар шарқи ВМКБ бошад, бо сабаби ҳавои сард (-32º хунук) чорво дар нигоҳдории пойгоҳӣ қарор доранд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар давоми моҳи январи соли 2025 ҷиҳати аз зуҳуроти номатлуби табиӣ эмин нигоҳ доштани хоҷагии халқи кишвар 11 пешгӯӣ бо давомнокии 27 шабонарӯз оид ба хавфи зуҳуроти тарма пешниҳод карда шуд, ки дар натиҷа 53 ҳолати зуҳуроти тарма ба қайд гирифта шудааст, ки нисбат ба ҳамин давраи соли 2024 як маротиба зиёд мебошад. Яъне, дар соли 2024 оид ба хавфи зуҳуроти тарма 6 пешгӯӣ бо давомнокии 15 шабонарӯз пешниҳод карда шудааст, ки дар маҷмуъ 36 тарма ба қайд гирифта шуда буд.
Ҷиҳати иҷрои бандҳои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” мутахасисони Агентӣ аз 8 то 15 январи соли 2025 ҷиҳати гузаронидани экспедитсия ва корҳои тадқиқотӣ дар минтақаҳои хавфноки тармафарои ҳавзаи дарёи Варзоби ноҳияи Варзоб, аз ҷумла Шоҳроҳи Душанбе-Чаноқ ва нуқтаҳои (сой) тармафарои ҷамоати деҳоти Зидеҳ сафарбар гардида, ҳамзамон дар ҳамин самт фаъолияти Стансияи барфу тармасанҷии Майхӯра мавриди омӯзиш қарор дода шуд.
Давоми моҳ Бюллетенҳои даҳрӯзаи якум, дуюм ва сеюми моҳи январи соли ҷорӣ оид ба захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ омода шуда, ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Кумита ва сохторҳои дахлдор пешниҳод гардид.
Агентӣ ҷиҳати иҷрои қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 бахшида ба қатъномаи Маҷмааи Умумии СММ оид ба "Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо" ва омодагиҳо ба баргузории "Конференсияи байналмиллалии сатҳи баланд оид ба ҳифзи пиряхҳо" як қатор чорабиниҳоро роҳандозӣ намуда истодааст. Дар ҳамин самт рӯзҳои 13-14 ва 16 январи соли 2025 Агентӣ дар ҳамкорӣ бо Дафтари минтақавии ЮНЕСКО бо дастгирии молиявии Фонди мутобиқшавӣ, дар доираи Лоиҳаи "GLOFCA": Паст кардани осебпазирии аҳолӣ дар минтақаи Осиёи Марказӣ аз рахнашавии кӯлҳои пиряхӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” силсила-семинарҳои омӯзиширо дар мавзӯи “Таҳияи Харитаи роҳ барои коҳиш додани хатари рахнашавии кӯлҳои пиряхӣ дар заминаи тағйирёбии иқлим дар минтақаи озмоишии ҷамоати Сурхоби ноҳияи Лахш” баргузор намуданд, ки дар рафти он намояндагони вазорату идораҳои дахлдор иштирок доштанд.
Мутахассисони соҳавии Агентӣ дар якҷоягӣ бо Раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Шерализода Б.А. дар вохӯрии сатҳи баланд, ки санаи 18-25 январ дар шаҳри Женеваи давлати Швейдсария дар мавзӯи “Баланд бардоштани маърифатнокӣ, оид ба оғози Соли байналмилалии ҳифзи пиярхҳо дар соли 2025” баргузор гардида буд, иштирок намуданд.
Давоми моҳ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар шабакаҳои телевизионӣ ва Радиоҳои ҷумҳурӣ оид ба мавзӯъҳои “Омодагӣ ба Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба Рӯзи байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, “Ташаббусҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарм Эмомалӣ Раҳмон дар бораи “Тағйирёбии иқлим ва таъсири омилҳои он ба обшавии пиряхҳо” ва “Хавфи зуҳуроти тарма ва оқибатҳои он” баромад намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо дар самти сифати ҳаво дар моҳи январи соли 2025 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
Оксиди карбон (СО) 0,57ҲМҒ (1,71мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,75 ҲМҒ (0,03мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,14 ҲМҒ (0,007 мг/м3), Озон(03) 0,4 ҲМҒ (0,012 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,93 ҲМҒ (0,116 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 2,2 ҲМҒ(0,077 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,37 ҳадди муайяни ғилзат (0,0011 мг/м3), фториди гидроген(HF) 0,14 хадди муайяни ғилзат (0,0007 мг/м3).
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рўи қиммати миёнаи моҳона танҳо нишондоди зарачаҳои 10мкр ва 2,5 мкр, аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи январ чунинанд: оксиди карбон (СО) 1,13 ҲМҒ (3,4мг/м3) рўзи 14 январ, дуоксиди нитроген (NO2) 1,2 ҲМҒ (0,048мг/м3)- рўзи 7 январ, дуоксиди сулфур (SO2) 1,1 ҲМҒ (0,053 мг/м3), рўзи 11 январ, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 4,1 ҲМҒ (0,247 мг/м3), рўзи 11 январ, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 5,1 ҳадди муайяни ғилзат (0,177 мг/м3) рўзи 11 январ, формалдегид (СН2О) 0,97 ҲМҒ (0,0029 мг/м3) рўзи 4 январ, озон(О3) 1,1ҲМҒ (0,032 мг/м3) рўзи 24 январ ба қайд гирифта шуд.
Нисбати моҳи декабри соли 2024 дар моҳи январи соли 2025 нишондоди оксиди карбон, дуоксиди сулфур, формалдегид паст буда нишондоди чанг, зарачаҳои 10 мкр ва 2,5 мкр каме баланд ва нисбати моҳи январи соли гузашта бошад нишондоди оксиди карбон, дуоксиди нитроген паст ва нишондоди чанг, зарачаҳои 10 мкр ва 2,5 мкр, оксиди сулфур каме баланд ва формалдегид бетағйир ба қайд гирифта шуд.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ) ва ифлосшавии ниҳоят баланд мушоҳида нагардидааст. (Ҳолати ифлосшавии баланди ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад.)
Нишондоди афканишот аз 0,14 то 0,16 мР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондоди моддаҳо ин омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ (самту суръати шамол, туман, инверсияи ҳароратӣ, чангу ғубор, партовҳои корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ, сохтмонӣ) мебошад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
