Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи августи соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи августи соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои гарм мушоҳида гардида, ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво аз меъёри иқлимӣ дар водиҳо то 2-4º, дар дигар минтақаҳо то 1-2º баланд ба қайд гирифта шуда, дар водиҳо 26+30º гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 25+26º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 19+24º гарм (дар мавзеи Деҳавз то +15º гарм), дар ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 19+23º гарм (дар ноҳияи Дарвоз ва мавзеъи Хумроғӣ то +26,1º гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 13+16º гарм (дар мавзеи Савноб то +21,6º гарм) мушоҳида гардид.
Дар даҳрӯзаи аввал ва дуюми моҳ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида шуда, дар водиҳо шабона 22+27º гарм, рӯзона 36+41º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ шабона 12+18º гарм, рӯзона 29+35º гарм (дар н.Дарвоз шабона 21+27º гарм, рӯзона то 38+40º гарм), дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ шабона 8+13º гарм, рӯзона бошад 22+26º гармӣ мушоҳида шуд.
Дар даҳрӯзаи сеюми моҳи август ҳарорати ҳаво дар ноҳияҳои водибуда рӯзона то 31+37º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 26+32º гарм (дар н.Дарвоз то 33+35º гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ то 17+20º гарм ба қайд гирифта шуд.
Моҳи августи соли ҷорӣ дар ноҳияҳои водибуда ҳаво асосан бебориш (0,0-0,5мм) ва дар ноҳияҳои алоҳидаи кӯҳӣ бошад, боронҳои кӯтоҳмуддат борида буд.
Миқдори моҳонаи боришот дар қисми манотиқи ҷумҳурӣ дар ҳудуди меъёри иқлимӣ, дар баъзе минтақаҳои кӯҳи аз меъёри иқлимӣ нисбатан баланд мушоҳида гардида, дар водиҳои вилояти Хатлон 0-10%, дар доманакӯҳҳо 3-47%, дар водиҳои НТҶ 0-11% (меъёр 0,5-0,9мм), дар доманакӯҳҳо 2-38%, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 2-180%, дар водиҳои вилояти Суғд 11-307% (меъёр 1,3-2,7 мм), дар ноҳияҳои кӯҳӣ 41-188%, дар ноҳияҳои ғарбии ВМКБ 0-42% (меъёр 0,6-2,6% мм) , дар минтақаҳои шарқии ВМКБ 0-65% (меъёр 2-17,4мм) аз меъёри иқлимиро ташкил намуд.
Раъду барқ асосан рӯзҳои 10, 18, 22 ва 28 август дар ноҳияҳои кӯҳии НТҶ, вилояти Суғд ва Хатлон мушоҳида гардид.
Рӯзҳои 1- 2, 11, 16-21 август дар ноҳияҳои кӯҳии НТҶ, ғарби ВМКБ ва вилояти Хатлон чангу ғубор ба амал омада буд.
Рӯзҳои 18 ва 28 август дар баъзе ноҳияҳои НТҶ, рӯзи 10 август дар баъзе ноҳияҳои ВМКБ шиддатёбии вазиши шамол аз самти шимол бо суръати то 17-22 м/с ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи августи соли ҷорӣ бо сабаби пастшавии ҳарорати ҳаво дар ҳавзаҳои дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ дар ҳудуд ва аз меъёр кам (86-107%) мушоҳида гардида, дар дарёи Ванљ аз меъёр зиёд (130%) мушоҳида гардид. Сарфи об дар ҳавзаи дарёи Вахш дар њадди меъёр (93-94%) ба қайд гирифта шуд.
Сарфи об дар ҳавзаи дарёи Зарафшон дар њадди меъёр (103-109%), дар ҳавзаи Кофарниҳон аз меъёр кам (77-80%) ва дар дарёи Ќаратоѓ аз меъёр кам (85%) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 589 млн. м3 зиёд гардида, санаи 31 августи соли ҷорӣ 10574 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 32 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 651 млн.м3 кам гардида, санаи 31 августи соли равон 1519 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 35 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ моҳи августи соли 2024 дар умум 89% (2023-88%)-ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли 2023, 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи августи соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида шуда, рӯзҳои алоҳида дар водиҳо то 39+43º гармӣ ва ҳавои хушк ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар аксари қаламрави кишвар аз меъёри иқлимӣ 1-4° баландтар арзёбӣ гардида, танҳо дар баъзе минтақаҳои кӯҳӣ ин нишондиҳанда аз меъёри иқлим 1° пасттар мушоҳида шуда, дар водиҳо 26+30° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 22+26º гарм, дар минтақаҳои кӯҳӣ 19+24° гарм, дар минтақаҳои баландкӯҳӣ 10+15° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 30-66% - ро ташкил дод. Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна дар ҷумҳурӣ 7-33 гПа-ро ташкил намуд. Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 3-12 соатро ташкил дод.
Шароити агрометеорологӣ: махсусан дар нимаи аввали моҳ ҳавои гарм бартарӣ дошта, дар водиҳо то 39+44° гармӣ мушоҳида шуд. Дар минтақаҳои кӯҳии кишвар 28+38° гарм, дар баъзе ноҳияҳо то +40° гармӣ ба қайд гирифта шуд.
Миқдори боришоти моҳона дар аксари қаламрави ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ камтар, танҳо дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри моҳона зиёдтар мушоҳида шуд. Дар баъзе ноҳияҳои ҷумҳурӣ раъду барқ ба мушоҳида расида, дар ноҳияҳои кӯҳии ҷумҳурӣ селҳои хусусияти маҳаллидошта ба қайд гирифта шуд.
Дар ноҳияҳои алоҳида шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 16-20м/с ба қайд гирифта шуда, дар баъзе ноҳияҳои вилояти Хатлон, НТҶ ва ВМКБ ҳангоми шиддатёбии вазиши шамол чангу ғубор ба амал омада буд.
Вазъи ҳарорати ҳаво асосан барои рушду нумӯи пахта мусоид буд. Таъминот бо гармии кишти моҳи апрелӣ аз нишондиҳандаҳои миёнаи бисёрсола баланд ва дар ҳудуди меъёрҳои соли гузашта арзёбӣ гардид. Дар ноҳияҳои пахтакори ҷумҳурӣ (водиҳо) ҷамъоварии дастии пахта оғоз ёфта, вазъи пахта дар охири моҳ хуб ва дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш буда, шароит барои корҳои саҳроӣ дар водиҳо хуб арзёбӣ гардид.
Ҷамъоварии зироатҳои зимистона дар шароити мусоиди обу ҳаво сурат мегирифт, аммо аз сабаби шиддатнокии вазиши шамол ва чангу ғубор рехтани ғаллаҳои пухта мушоҳида шуд. Дар ВМКБ (м.Новобод) ҷави баҳорӣ охири моҳ дар марҳилаи "пухтани пурра" қарор дошта, баландии растаниҳо 100 см ба қайд гирифта шуд. Дар баъзе минтақаҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳӣ ҷамъоварии картошка оғоз ёфт.
Шароити рушд ва пухтани мева қисми зиёди даҳрӯза мусоид буд, аммо дар давоми 1-10 шабонарӯз дар як қатор ноҳияҳо дар натиҷаи шиддатёбии вазиши шамол (15 - 20м/с) меваҳои пухта рехтаанд, ки ҳаҷми ҳосили боғотро коҳиш дод. Дар минтақаҳои водию - наздикӯҳӣ ҷамъоварии ҳосили дарахтони мевадиҳанда (зардолу, олуча, себ, ва нок) идома доранд. Дар боғот корҳои боғдорӣ, ба мисли сафед кардани пояҳои дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашароти зараррасон, обёрии ғизодиҳанда, ворид кардани нуриҳо гузаронида шуданд.
Қисми зиёди моҳ чарои чорво бемамониат гузаронида шуд. Дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ дар водиҳо чарои ҳайвонот бо ҳарорати баланди рӯзона (38+43° гармӣ) дар баъзе минтақаҳо бо шиддатнокии вазиши шамол ва чангу ғубор мушкилтар шуд. Гӯсфандон ва навзодон ба паноҳгоҳ ва нӯшокии зиёд ниёз доштанд. Дараҷаи поймолшавии чарогоҳ ва ҳолати алафи чарогоҳӣ дар вилояти Хатлон рӯзҳои охирини моҳ 2-4 баллро ташкил намуд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар самти яхшиносӣ ҷиҳати таъмини иҷрои банди 6.4.-и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” - “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” моҳи августи соли ҷорӣ 10 огоҳӣ бо давомнокии 18 шабонарӯз оид ба сарзании селҳои пиряхӣ ва маҳаллӣ пешниҳоди сохторҳои дахдори ҷумҳурӣ гардида, дар ин давра 1 ҳолати сарзании зуҳуроти сели пиряхӣ дар ҳудуди ҷумҳурӣ (санаи 4 августи соли 2024 дар ҷамоати деҳоти Зон, деҳаи Зугванди ноҳияи Ишкошим сел омада, 26 хонаи истиқоматӣ пурра ва 13 хонаи истиқоматӣ қисман хароб гардида, 3км роҳҳи автомобилгард хароб гардид) ба қайд гирифта шуд, ки нисбати ҳамин давраи соли гузашта (соли 2023 35 ҳолати зуҳуроти селӣ) 34 ҳолат камтар ба қайд гирифта шудааст.
Ҷиҳати иҷрои банди 6.7. ва 5.6 –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” ва нақшаи кории Агентӣ дар нимсолаи дуюми соли 2024, мутахассисони соҳавӣ дар ҳамкорӣ бо намояндагони Филиали Агентии Оғо Хон оид ба макони зист (АКАН) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар кӯлҳои рахнашавандаи Пойимазори ҳавзаи дарёи Ванҷоби ноҳияи Ванҷ корҳои омӯзишӣ-экспедитсиониро амалӣ намуданд.
Санаи 5 августи соли ҷорӣ мутахассиони соҳавии Агентӣ дар ҷаласаи гурӯҳи корӣ оид ба баргузори Конфронси тарафҳои Конвенсияи қолабии СММ оид ба тағйирёбии қилим COP-29 ва муҳокимаи баргузори конфронси байналмилаӣ бахшида ба Соли 2025 -Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо дар соли 2025 иштирок намуданд.
Дар идомаи ҷонибдориҳо вобаста ба ташаббусҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Ҷаноби Олӣ, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон оиди масъалаҳои тағйирёбии иқлим, обшавии пиряхҳо ва таъмини амнияти экологиии инсоният, Агентии обуҳавошиносии Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Филиали Агентии Оғохон оид ба макони зист (АКАН) дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар доираи лоиҳаи "Ҷомеаҳои мутобиқ ва устувор дар муҳити зисти худ (ARCH)", ки аз ҷониби Ҳукумати Швейтсария маблағгузорӣ мегардад, Конфронси байналмилалӣ дар мавзӯи “Мониторинги пиряхҳо ва кӯлҳои пиряхӣ – идоракунии хавфҳо”-ро рӯзҳои 26-27 августи соли 2024 дар шаҳри Душанбе ва 29-31 август дар шаҳри Хоруғ баргузор намуданд, ки дар рафти он намояндагони як қатор созмон ва ташкилотҳои байналмиллалӣ, вазорату идораҳои ҷумҳурӣ, олимону коршиносони соҳавӣ ва ВАО иштирок доштанд.
Ҷиҳати таъмини иҷрои қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” вохурии маҷозӣ бо иштироки Раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Шерализода Б.А, директори Агентӣ ва мутахассисони соҳавӣ бо намояндагони “ЮНЕСКО” ва Созмони Умумиҷаҳонии Обуҳавошиносӣ баргузор гардид, ки дар рафти он масъалаҳои ташкил намудани чорабинии пеш аз конфронси “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” дар доираи СОР-29, муайян намудани санаи баргузории Конфронси “Соли байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо” дар соли 2025 ва фаъолияти Кумитаи байналмилалии ҳидояткунанда мавриди муҳокима қарор гирифт.
Санаи 20 августи соли ҷорӣ роҳбарият ва мутахассисони соҳавии Агентӣ бо намояндагони “Юнеско” ва Донишгоҳи Сюрихи Шведсария вохӯрӣ намуда, масъалаҳои ҳамкориҳо дар доираи лоиҳаи “GLOFCA” ва гузаронидани экспедитсияҳои муштарак дар ҳавзаҳои дарёҳои ҷумҳуриро матраҳ намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаи сифати ҳаво дар моҳи августи соли 2024 нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,24 ҲМҒ (0.71мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,87 ҲМҒ (0.052мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,67 ҲМҒ (0,067мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,1 ҲМҒ (0,005 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,93 ҲМҒ (0,116 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр. (РМ-2,5) 0,83 ҲМҒ(0,029мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,56 ҲМҒ (0,0017 мг/м3), фенол (C6H6O)-0,11 ҲМҒ(0,0011 мг/м3) фториди гидроген (НF) 0,22 ҲМҒ (0,0011 мг/м3).
Нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳавои шаҳри Душанбе дар моҳи августи соли ҷорӣ, аз ҷумла оксиди карбон (СО) 0,32 ҲМҒ (0,96 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 1,37 ҲМҒ (0,082 мг/м3, дуоксиди нитроген (NO2) 2 ҲМҒ (0,08 мг/м3) рӯзи 9 август, дуоксиди сулфур (SO2) 0,12 ҲМҒ (0,006 мг/м3) даҳрӯзаи сеюми моҳ, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 3,95 ҲМҒ (0,237 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 1,49 ҲМҒ (0,052 мг/м3), рӯзи 1 август, формалдегид (СН2О) 0,9 ҲМҒ (0,0027 мг/м3) рӯзи 16 август, фенол (C6H5OН)-0,43 ҲМҒ(0,0013 мг/м3) рӯзи 12 август ва фториди гидроген (НF)-0,26 ҲМҒ(0,0013 мг/м3) рӯзи 12 август ба қайд гирифта шуд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳад, ки аз рӯи нишондоди миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген, озон ва зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) ва дар рӯзҳои алоҳида консентратсияи оксиди нитроген, зарачаҳои андозаашон 2,5мкр низ аз меъёри санитарӣ баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр мкр - ин омилҳои метеорологӣ (самту суръати шамол, инверсияи ҳароратӣ, чангбоди даҳрӯзаи охири моҳи июл ва аввали август) ва антропогенӣ (партовҳои нақлиётӣ, корхонаҳои саноатӣ, маишӣ ва корҳои сохтмонӣ) арзёбӣ мегардад.
Таҳлилҳо нишон медиҳанд, ки нисбати моҳи июл дар моҳи августи соли ҷорӣ консентратсияи оксиди нитроген, дуоксиди нитроген, оксиди карбон, дуоксиди сулфур, зарачаҳои 10 мкр ва фенол каме баланд мушоҳида гардида, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда пасттар ба қайд гирифта шуд.
Нисбати ин давраи соли гузашта бошад нишондоди, оксид ва дуоксиди нитроген, дуоксиди сулфур, зарачаҳои 2,5 мкр каме баланд буда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда паст буд.
Ҳолати баланд ва ниҳоят баланди ифлосшавии ҳавои шаҳр дар давоми моҳ ба қайд гирифта нашудааст.
Чунин ҳолатҳо дар моҳи августи соли гузашта (аз рӯи ҳисоби миёнаи шабонарӯзӣ) низ мушоҳида нагардид.
(Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будани моддаҳои ифлоскунандаи таркиби ҳаво пешниҳод мегардад).
Нишондоди афканишот аз 0,013 то 0,016 мР/с тағир ёфта, мувофиқи меъёр буд.
Сабаби баланд будани нишондоди зарачаҳои андозаашон 10 мкр дар моҳи августи соли гузашта ин омили метеорологӣ зиёдтар будани воридшавии ҳавои ғуборолуд аз қисмати ҷанубӣ ва ҷанубу ғарбӣ ба кишвар арзёби мегардад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- миллирентген соат.
мкр-микрон
