Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомадҳои омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи августи соли 2023
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи августи соли ҷорӣ дар қаламрави ҷумҳурӣ асосан ҳавои гарм ҳукмфармо буд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-2° баланд, дар баъзе ноҳияҳо ҳудуди меъёри иқлимӣ мушоҳида гардида, дар водиҳо 27+32° гарм, дар ноҳияҳои доманакӯҳӣ 23+24° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 18+24° гарм (дар мавзеи Деҳавз +15° гарм, ноҳияи Дарвоз +28° гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳӣ 9+13° гармиро ташкил намуд.
Ҳавои нисбатан гарм дар ҷумҳурӣ дар аввали даҳрӯзаи якуми моҳ мушоҳида шуда, дар водиҳо ҳарорати ҳаво баланд шуда то 37+42° гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ 29+34° гарми (дар н.Дарвоз 36+39° гарм)-ро ташкил дод.
Ҳавои нисбатан салқин рӯзҳои 27-28 август мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо аз 23+28° гармӣ баланд нашуд (ҳарорати рӯзонаи ҳаво то 9-13° паст гардид). Ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво дар ин давра дар водиҳо аз меъёрҳои иқлимӣ то 2-6° пасттар ба қайд гирифта шуд.
Давоми моҳ асосан ҳавои бебориш мушоҳида шуда, танҳо дар охири моҳ (рӯзҳои 26-28 ва 31 август) боридани боронҳои шиддатнокиашон гуногун ба қайд гирифта шуд. Рӯзонаи 27 август ва шабонаи 28 август дар бештари манотиқи ҷумҳурӣ миқдори рекордии боришот ба амал омад.
Миқдори боришоти моҳона дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ зиёд, танҳо дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ камтар мушоҳида шуда, дар вилояти Хатлон 46-330%, вилояти Суғд 71-423%, дар НТҶ 103-989% (дар ш.Душанбе дар доираи меъёри 0,9мм, 19мм боришот ба қайд гирифта шуд, ки 20 маротиба аз меъёри иқлимӣ зиёдтар аст. Дар ноҳияи Ҳисор дар доираи меъёри 0,5мм, 11,1 мм боришот мушоҳида шуда, 2220%-и меъёри иқлимиро ташкил намуд. Дар мавзеи Чормағзак дар доираи меъёри 1,3мм, 23,8мм боришот ба амал омад, ки 1831%-и меъёри иқлимиро ташкил медиҳад), дар ВМКБ 2-426% (дар н.Рӯшон дар доираи меъёри 1,2мм, 13,8мм боришот ба қайд гирифта шуд, ки 1150%-и меъёри иқлимиро ташкил медиҳад)-ро ташкил намуд.
Бо сабаби номусоидии вазъи обу ҳаво ва боридани боронҳои бошиддат дар бештари ноҳияҳои НТҶ, ноҳияҳои доманакӯҳӣ ва кӯҳии вилояти Суғд зуҳуроти сел ба қайд гирифта шуд.
Давраи рӯзҳои 2, 6-7 ва 25-28 август дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 17-22м/с мушоҳида гардид.
Дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ давраи рӯзҳои 8-9, 11, 25 ва 29-30 август чангу ғубор ба қайд гирифта шуд.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи августи соли ҷорӣ бо сабаби пастшавии ҳарорати ҳаво дар ҳавзаҳои дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии ботадриҷи сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ ва дарёи Исфара дар ҳудуд ва аз меъёр кам (78-105 %) мушоҳида гардид. Сарфи об дар ҳавзаи дарёи Вахш ва Қизилсӯ (ҷанубӣ) аз меъёр зиёд (114-130%) ба қайд гирифта шуд.
Сарфи об дар ҳавзаи дарёи Зарафшон ва Кофарниҳон дар ҳудуд ва аз меъёр кам (86-106%) ба қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 316 млн. м3 зиёд гардида, санаи 31 августи соли ҷорӣ 10542 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 31 млн.м3 кам мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 604 млн.м3 кам гардида, санаи 31 августи соли равон 1554 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 211 млн.м3 кам мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обсанҷӣ дар моҳи августи соли 2023 дар умум 90% (2022-89%)-ро ташкил дода, нисбат ба ҳамин давраи соли 2022, 1% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Қисми зиёди моҳи август дар қаламрави ҷумҳурӣ ҳавои гарму хушк мушоҳида гардида, танҳо рӯзҳои алоҳида дар баъзе ноҳияҳо борон борида, раъду барқ ба амал омада буд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-2º С баланд, дар баъзе ноҳияҳо дар доираи меъёри иқлимӣ арзёбӣ гардид.
Намнокии нисбии ҳаво ба ҳисоби миёна давоми моҳ 33-71% - ро ташкил намуд.
Норасоии ҳаво бо буғи об дар ҷумҳурӣ 5-29 гПа-ро ташкил дод.
Давомнокии нурпошии офтобӣ 6-10 соатро ташкил намуд.
Давоми моҳ дар ҷумҳурӣ ҳавои хушк ва нисбатн гарм (водиҳо 36+40º гарм) бартарӣ дошта, дар баъзе минтақаҳои доманакӯҳӣ, кӯҳӣ ва баландкӯҳӣ боронҳои кӯтоҳмуддат, дар баъзе ноҳияҳо бошиддат борида, раъду барқ ба амал омад. Дар минтақаҳои алоҳида шиддатёбии вазиши шамол ва чангу ғубор боиси сустшавии рушд ва сабзиши зироатҳо гардида, ҷамъоварии зироатҳои ғалладонаро халалдор намуд. Дар минтақаҳои баландкӯҳ шабҳои нисбатан сард яхкунии қабати болоии хок мушоҳида шуд, ки барои рушди растаниҳо (алафҳои гуногун) номусоид буд.
Дар ноҳияи Ляхш ва мавзеи Бӯстонобод ғалладонагиҳои баҳорӣ дар марҳилаи "Пӯхтани пурра" қарор дошта, ҷамъоварии ҳосил дар майдончаи мушоҳидавӣ оғоз ёфта, баландии растаниҳо 79-90 см буда, ҳолати кишт хуб арзёбӣ гардид. Дар ғарби ВМКБ (м.Новобод) ҷави баҳорӣ дар марҳилаи "Пухтани пурра" қарор дошта, баландии пояҳо 132 см-ро ташкил медиҳанд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар баъзе минтақаҳои пахтакор (водиҳо) барои афзоиш ва рушди пахта (29+35º гарм) баланд буда, ҳарорати баланди рӯзонаи ҳаво бошад (36+40º гарм) боиси пажмурдашавии растаниҳо шуд.
Дар заминҳои пахтаи рӯзҳои аввали моҳи апрел (водиҳо) киштшудаи водии Ҳисор, вилояти Суғд марҳилаи "Ташаккули кӯракҳои пахта" ва "Пухтан" идома дошта, дар вилояти Хатлон ҷамъоварии интихобӣ дар минтақаи мушоҳидавӣ идома дорад.
Таъмини намнокии зироатҳои кишоварзӣ асосан хуб арзёбӣ шуда, дар майдонҳои пахта корҳо ба монанди култиватсия, нармкунии байни қаторҳо, тозакунии алафҳои бегона ва обёрии навбатӣ гузаронида шуд.
Шароити рушд ва пухтани меваҷот дар аксари қаламрави ҷумҳурӣ давоми моҳи август мусоид мушоҳида гардид. Аммо дар давоми 1-5 шабонарӯз дар як қатор ноҳияҳо дар натиҷаи шиддатёбии шамол (16-20м/с) меваҳои пухташуда осеб дида, рехтанд. Дар рӯзҳои чангу ғубор ва суст шудани радиатсияи офтобӣ, фотосинтез ва ҷамъшавии қанд дар меваҳо суст гардид.
Дар минтақаҳои водию доманакӯҳӣ ҷамъоварии ҳосили меваҳои барвақтӣ ва миёнамуҳлат идома дорад. Дар баъзе минтақаҳои кӯҳии н.Рашт, н.Рӯшон, ш.Хоруғ ҳавои гарм марҳилаи "Пухтани мева" - и меваҳои донакдор ва ҷамъоварии ҳосилро ба вуҷуд овард. Давоми моҳ вазъи зироатҳои кишоварзӣ дар ҳама минтақаҳо хуб баҳогузорӣ шуд.
Дар боғҳо корҳои боғдорӣ, обёрӣ, сафед кардани дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашароти зараррасон ва обёрии ғизодиҳанда гузаронида шуданд.
Дар чарогоҳҳои зимистонаи минтақаҳои ҷанубии ҷумҳурӣ (водиҳо) алафҳои эфемероидӣ давраи табиии рушдро ба анҷом расонида, хушк шуданд. Интиқоли хӯрок ба чарогоҳҳои зимистонаи чорво идома дошта, ҷамъоварии алафҳо дар алафзорҳо ва чарогоҳҳои табиӣ идома дорад. Шароити ташаккули ҳосили алаф дар чарогоҳҳо ва заминҳои алафдарав хуб ва дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш буд.
Дараҷаи поймолшавии алафҳои чарогоҳӣ ва ҳолати сабза дар рӯзи охирини даҳрӯзаи сеюми моҳ дар вилояти Хатлон 2-3 баллро ташкил намуд.
Дар чарогоҳҳои тобистона то баландии 2000 м аз сатҳи баҳр, сабзиши алафҳо пас аз дарав (м.Бӯстонобод) идома дорад.
Дар чарогоҳҳои дар баландиҳои зиёда аз 3000 м аз сатҳи баҳр (м.Ҷавшангоз) ҷойгирбуда, сабзиши алафҳо идома дошта, баландии алафҳо 16-19 см-ро ташкил медиҳад. Боришот дар минтақаҳои кӯҳӣ захираи минбаъдаи намнокиро дар чарогоҳҳо таъмин намуд.
Рӯзҳои алоҳида дар чарогоҳҳои кӯҳӣ ва баландкӯҳӣ, чарои ҳайвонот бо ҳарорати пасти шабона мушкилӣ оварда, дар баъзе ноҳияҳои вилояти Хатлон ва НТҶ бо афзоиши шиддатнокии шамол ва чангу ғубор мушкилиҳо пеш омад.
Вазъи барфу яхсанҷӣ
Ҷиҳати татбиқи амалии ибтикори панҷуми ҷаҳонии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар бораи эълон гардидани “Соли 2025 ҳамчун - Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” дар бинои Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон нахустин ҷаласаи Гурӯҳи корӣ таҳти роҳбарии муовини вазири корҳои хориҷӣ баргузор гардид, ки дар он роҳбарият ва мутахассисони Агентӣ иштирок намуда, фикру мулоҳизаҳои хешро баён намуданд.
Санаи 7 августи соли ҷорӣ мутахассисони соҳавии Агентӣ дар ҳамкорӣ бо намояндагони дигар вазорату идораҳои дахлдор оид ба “Муоина намудани мавзеи аз офати табиӣ зарардидаи роҳи автомобилгарди аҳамияти байналмилалидоштаи Ваҳдат-Рашт-Лахш, километри 250”, ки моҳҳои июл ва августи соли ҷорӣ аз зуҳуроти селӣ валангор шуда буд, сафарбар гардида, маслиҳатҳои муфид ва пешниҳодот ироа намуданд.
Ҷиҳати муайян намудани вазъи кӯлҳои рахнашавандаи Варшези ҷ/д Ванқалъаи ноҳияи Шуғнон, мутахассисони Маркази яхшиносии Агентӣ дар якҷоягӣ бо мутахассисони Агентии Оғохон оид ба муҳити зист аз 1 то 10 август сафарбар гардида, корҳои тадқиқтотиро дар минтақаи мазкур ба роҳ монданд.
Дар асоси Нақшаи кории Кумитаи ҳифзи муҳити зист ва бандҳои дахлдори “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” мутахассисони Агентӣ дар якҷоягӣ бо мутахассисони “Муассисаи давлатии маркази илмию тадқиқотии ҳифзи захираҳои об”-и Кумита аз санаи 11 то 17 августи соли 2023 дар пиряхҳои №48, №49 ва Сиёмаи ҳавзаи дарёи Варзоб корҳои тадқиқотӣ гузаронида, бо натиҷаҳои дилхоҳ баргаштанд.
Мутахассисони соҳавии Агентӣ дар экспедитсияи минтақавӣ оид ба “Экспедитсияи муштараки минтақавии олимони кишварҳои Осиёи Марказӣ дар заминаи стансияи баландкӯҳи Марказии минтақавии пиряхшиносии Осиёи Марказӣ таҳти сарпарастии ЮНЕСКО”, ки дар пиряхи Туюксуи ҳавзаи дарёи Малая Алматинкаи Ҷумҳурии Қазоқистон, ки санаи 18 - 29 август баргузор гардид, иштирок намуда, сатҳи донишҳои назариявию амалии худро баланд намуданд.
Моҳи августи соли ҷорӣ 12 пешгӯӣ бо давомнокии 24 шабонарӯз оид ба сар задани зуҳуроти сел дар минтақаҳои кӯҳӣ ва доманакӯҳии НТҶ, ғарби ВМКБ ва вилояти Суғд пешниҳоди аҳолии ҷумҳурӣ гардонида шуда, дар ин муддат 35 ҳолати сар задани зуҳуроти сел ба қайд гирифта шуд.
Бояд ёдовар шуд, ки дар моҳи августи соли 2023 нисбат ба моҳи августи соли 2022 бинобар сабаби баланд будани ҳарорати ҳаво ва боришоти зиёди борон зуҳуроти селӣ 6 маротиба зиёд ба қайд гирифта шудааст, яъне дар моҳи августи соли 2022 ҳамагӣ 6 ҳолати зуҳуроти сел ба қайд гирифта шуда буд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин мебошад:
оксиди карбон (СО) 0,86 ҲМҒ (2,60 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,85 ҲМҒ (0,051мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,2 ҲМҒ (0,046 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,1 ҲМҒ (0,003 мг/м3), моддаҳои муаллақ (чанг) 3,18 ҲМҒ (0,478 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 3,63 ҲМҒ (0,218 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,48 ҲМҒ(0,017 мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,50 ҲМҒ (0,0015 мг/м3) , фториди гидроген (HF) 0,1 ҲМҒ (0,0005 мг/м3), фенол (С6Н6О) 0,08 ҲМҒ (0,0008 мг/м3).
Мушоҳидаи нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи август: оксиди карбон (СО) 1,3 ҲМҒ (4,0 мг/м3), рӯзи 29 август; оксиди нитроген (NO) 1,7 ҲМҒ (0,105 мг/м3) рӯзи 2 август, дуоксиди нитроген (NO2) 1,5 ҲМҒ (0,060 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,1 ҲМҒ (0,004 мг/м3) рӯзи 20 август; моддаҳои муаллақ (чанг) 7,30 ҲМҒ (1,095 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) 11,3 ҲМҒ (0,676 мг/м3), зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр.(РМ-2,5) 0,91 ҲМҒ (0,032 мг/м3) рӯзи 31 август, формалдегид (СН2О) 0,80 ҲМҒ (0,0024 мг/м3), фториди гидроген (HF) 0,04 ҲМҒ (0,0020 мг/м3), фенол (С6Н6О) 0,19 ҲМҒ (0,0019 мг/м3) рӯзи 17 август ба қайд гирифта шуд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), моддаҳои муаллақ, зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) каме аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доранд.
Нисбати моҳи июл дар моҳи август нишондоди дуоксиди нитроген, моддаҳои муаллақ (чанг), зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) аз меъёр каме баланд мушоҳида гардида, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор дорад.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд (ИБ) ва ифлосшавии ниҳоят баланд мушоҳида нагардидааст. Ҳолати баланди ифлосшавии ҳаво дар мавриди аз 10 маротиба ва ҳолати ниҳоят баланди ифлосшавии ҳаво бошад 50 маротиба аз меъёр баланд будан пешниҳод мегардад.
Нишондоди афканишот аз 0,19 то 0,22 мР/с буда, аз меъёр баланд ба қайд гирифта нашудааст.
Сабаби баланд будани нишондоди оксиди карбон ин омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ (партови корхонаҳои саноатӣ, нақлиётӣ, самту суръати шамол, инверсияи ҳароратӣ) мебошад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат,
мг/м3 миллиграм дар 1 метри кубӣ
ИБ- ифлосшавии баланд. (високое загрязнение,ВЗ)
ИНБ-ифлосшавии ниҳоят баланд (экстремально високое загрязнение ЭВЗ)
