Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи декабри соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи декабри соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои хунук мушоҳида гардид. Давоми моҳ дар бештари ниҳияҳои ҷумҳурӣ нисбат ба соли гузашта 3-8º хунук, дар шарқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон бошад, то 13-16º хунуктар мушоҳида гардид.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳавои моҳи декабри соли 2024 дар бештари ниҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ то 1-4º паст, дар баъзе ноҳияҳо дар ҳудуди меъёри иқлимӣ мушоҳида гардид (меъёр дар водиҳои ҷумҳурӣ 2-7º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ -2+3º ( н.Лахш, м.Деҳавз ва н.Ишкошим то -5º хунук), дар минтақаҳои шарқии ВМКБ 14-16º хунук (дар мавзеи Булункӯл то -20º хунук).
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар водиҳо 1+4º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ аз +2º гарм то -5º хунук (м.Деҳавз -9º хунук, н.Лахш -7º хунук, н.Ишкошим -6º хунук) дар минтақаҳои шарқии ВМКБ 17-23º хунук ба қайд гирифа шуд.
Ҳавои нисбатан гарм рӯзҳои 4-5, 13, 25-26 ва 28-31 декабр мушоҳида шуда, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар ин давра дар баъзе ноҳияҳои водибуда то 13+16º гарм шуд.
Сардшавии назарраси ҳаво дар водиҳои Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ рӯзҳои 8-9 ва 16 декабр, дар вилояти Хатлон рӯзҳои 6, 16-18 ва 21-25 декабр то -1+4º ба қайд гирифта шуд. Дар водиҳои вилояти Суғд ҳарорати рӯзонаи ҳаво рӯзҳои 6-12, 16-17, 20 декабр то -2+3º -ро ташкил намуд. Ҳарорати миёнаи шабонарӯзии ҳаво дар ин давра аз меъёри иқлимӣ то 5-8º паст гардид.
Бо сабаби воридшавии анбӯҳи ҳавои сарду намнок ва пастшавии ҳарорати ҳаво рӯзҳои 8 ва 15 декабр дар ноҳияҳои водибудаи вилоятҳои Хатлон ва Суғд боришоти борон бо гузариш ба барф ва дар водиҳои Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ бошад боришоти барф мушоҳида гардид.
Миқдори моҳонаи боришоти атмосферӣ дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ кам мушоҳида гардид: дар ноҳияҳои водию-доманакӯҳии вилояти Хатлон 57-108% (Ганҷина 204%) (меъёр дар водиҳо 22-66мм, доманакӯҳҳо 77-92 мм), дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 28-61% (меъёр дар водиҳо 57-66, ноҳияҳои кӯҳӣ 55-142мм), дар вилояти Суғд 4-81% (меъёр дар водиҳо 16-38мм, ноҳияҳои кӯҳӣ 10-22 мм), дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 4-78% (меъёр дар ғарби ВМКБ 6-52 мм, шарқ ВМКБ 3-13мм).
Рӯзҳои 14-15 декабр дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор амал омада буд.
Рӯзҳои 15, 17 ва 19-20 декабр дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ ва вилоятҳои Суғду Хатлон шиддатнокии вазиши шамол бо суръати 15-20 м/с мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи декабри соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуд.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Панҷ аз меъёр зиёд (123-137 %) дар дарёи Қизилсӯ (ҷанубӣ) аз меъёр кам (89 %), дар ҳавзаи дарёҳои Вахш аз меъёр кам (82 - 89 %), дар ҳавзаи дарёҳои Кофарниҳон аз меъёр зиёд (153%), дар ҳавзаи дарёҳои Зарафшон аз меъёр зиёд (126-129%), дар дарёи Қаратоғ аз меъёр зиёд (133%) ва обнокии дарёи Исфара дар ҳадди меъёр (110%) мушоҳида гардид.
Ҳаҷми оби обанбори Норак дар давоми моҳ 1031 млн. м3 кам гардида, санаи 31 декабри соли 2024, 9283 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 291 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 34 млн.м3 кам гардида, санаи 31 декабри соли 2024, 3301 млн.м3 – ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 304 млн.м3 зиёд мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар умум моҳи декабри соли ҷорӣ 84% - ро ташкил намуда, нисбати ҳамин давраи соли гузашта (соли 2023 - 83%) 1% баланд арзёбӣ гардид.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи декабри соли 2024 дар ҷумҳурӣ ҳавои сард мушоҳида шуда, танҳо аз нимаи даҳрӯзаи сеюм дар водиҳо ҳавои гарм ба қайд гирифта шуд.
Ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари минтақаҳо аз меъёри иқлимӣ 1-4º пасттар мушоҳида шуда, танҳо дар баъзе минтақаҳо дар ҳудуди меъёри иқлимӣ ва 1-3º аз меъери иқлимӣ баландтар буд.
Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 42-81% - ро ташкил дод.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 1-8 гПа-ро ташкил намуд.
Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миена 2-5 соатро ташкил намуд .
Миқдори боришоти атмосферӣ дар аксари ноҳияҳои ҷумҳурӣ ҳудуди меъер ва дар баъзе ноҳияҳо аз меъёри иқлимӣ камтар мушоҳида шуда. Боришоти нисбатан шиддатнок дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ рӯзҳои 1,8,9,15,16,20 декабр рух доданд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 16 -26м/с мушоҳида шуда, дар баъзе минтақаҳои вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ва тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Шароити агрометеорологӣ: қисми зиёди моҳ ҳавои хунук бартарӣ дошт, аммо махсусан дар даҳрӯзаи сеюми моҳ ҳаво гарм шуда, ҳарорати ҳаво дар водиҳо то +16 гармӣ баланд шуд.
Дар майдонҳои вилоятҳои Суғду Хатлон ва НТҶ дар зироатҳои зимистона дар рӯзи охирини моҳ марҳилаҳои "Баромадан дар сатҳи замин", "Кушодашавии барги 3-юм", "Панҷазанӣ" қайд гардид. Вазъи кишти ғалладонагиҳо дар аксари минтақаҳо хуб ва дар баъзе минтақаҳо қаноатбахш аст. Дарахтони мевадиҳанда ва ангур дар ҳама минтақаҳо давраи солонаи рушдро ба анҷом расониданд.
Дар давоми моҳ дарахтони мевадиҳанда дар ҳолати оромӣ қарор доштанд. Тағйирёбии ҳарорати гарм ба ҳарорати сард барои зимистонгузаронии зироатҳои мевадиҳанда номусоид аарзёбӣ мегардад. Боришот дар шакли барфи тар метавонад боиси шикастани шохаҳои дарахтон гардида, захираҳои намӣ дар хокро хеле пурра кард.
Ҳарорати шабонаи ҳаво дар минтақаҳои алоҳидаи кӯҳӣ ва ноҳияҳои ғарбии ВМКБ, ки дар баландии 2000 м аз сатҳи баҳр ҷойгиранд, ба таври кӯтоҳ то нишондиҳандаҳои пасттар (9-22º хунук) паст шуд, ин метавонад ба навдаҳои яксола зарар расонад.
Алафҳои афзоишефта аҳамияти хӯрокворӣ надошта ( Эсанбой, Ганҷина), сабзиши алаф бо сабаби паст шудани ҳарорат ва боришот коҳиш ёфт.
Парвариши чорво бо ҳавои сард ва боришот, афзоиши шамол душвор гардид. Субҳгоҳон чарои чорво бо сармо ва хоки яхкардашуда мушкилтар гардид. Шароити пайдоиши бемориҳои хунук дар ҳайвонот ба вуҷуд омадааст.
Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ боришот дар шакли барф чаро ва нигоҳдории чорворо мушкил намуд. Қабати барф дар чарогоҳҳо дастрасӣ ба хӯрокро қатъ карда, зарурати ғизодиҳии дастии ҳайвонотро ба вуҷуд овард.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Дар доираи банди 6.4. “Баланд бардоштани сатҳи огоҳии аҳолӣ барои мутобиқгардонӣ дар шароити тағйирёбии иқлим” –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳо барои солҳои 2010-2030” дар рафти таҳлили маълумотҳои метеорологӣ моҳи декабри соли 2024 8 огоҳӣ бо давомнокии 16 шабонарӯз оид ба хавфи фаромадани тарма пешгӯӣ шуда, дар натиҷа ҳудуди ҷумҳурӣ 30 ҳолати зуҳуроти тарма ба қайд гирифта шуда, ки нисбат ба ҳамин давраи соли 2023 7 маротиба бештар мебошад. Яъне, дар соли 2023 оид ба зуҳуроти тарма 3 пешгӯӣ бо давомнокии 4 шабонарӯз пешниҳод шуда, дар маҷмуъ 4 адад тарма ба қайд гирифта шуда буд.
Ҳамзамон дар моҳи декабри соли 2023 оид ба омадани сел 2 пешгӯӣ бо давомнокии 3 рӯз пешниҳод шуд, ки дар ин муддат 3 ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуда, дар соли 2024 бошад зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта нашудааст.
Ҷиҳати иҷрои бандҳои барномаи болозикр ва талаботи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо”, мутахасисони соҳавӣ рӯзҳои 3-14 декабри соли 2024 ҷиҳати гузаронидани экспедитсия дар минтақаҳои хавфноки селфарои деҳаи Ёзғанди ҷамоати деҳоти Тавилдара ва деҳаи Шакоби ҷамоъати деҳоти Чилдараи ҳавзаи дарёи Обихингоби ноҳияи Сангвор корҳои тадқиқотиро ба роҳ монданд.
Дар баробари ин, мутахассисони соҳавии Агентӣ дар минтақаҳои хавфноки тармафарои ҳавзаи дарёи Ғунд корҳои тадқиқотиро гузарониданд.
Рӯзҳои 20-31 декабр ҷиҳати иҷрои “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳо барои солҳои 2010-2030” ва амалигардонидани қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи Маҷмааи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” дар ҳавзаи дарёи Обихингоби ноҳияи Сангвор оид ба омӯзиши минтақаҳои хавфноки тармафаро корҳоҳои тадқиқотӣ-экспедитсионӣ роҳандозӣ гардид.
Агентӣ бахшида ба ташаббуси панҷуми Асосгузори сулҳу ваҳдатти миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомлӣ Раҳмон ва татбиқи қатъномаи СММ оид ба эълон намудани “Соли 2025 - Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” бо донишҷӯёни ихтисосҳои метеорология, иқлимшиносӣ, обшиносӣ ва пиряхшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон дар мавзуи “Мониторинги қабати барф ва пиряхҳо” семинари омӯзиширо гузаронд.
Моҳи декабри соли ҷорӣ мушоҳидаҳо ва натиҷаи омӯзиши қабати барф нисбат ба меъёри бисёрсола нишон медиҳанд, ки дар умум захираи барф дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ барои моҳи декабри соли 2024 ба 61%-и меъёри бисёрсола баробар аст.
Санаи 4 декабри соли 2024 ҷаласаи гурӯҳи техникӣ вобаста ба қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 31 августи соли 2023, №407 “Дар бораи амалигардонии қатъномаи Маҷмааи Умумии СММ оид ба “Соли байналмилалии ҳифзи пиряхҳо” баргузор гардид, ки дар рафти он масъалаҳои омодагӣ ба Конфронси байналмиллалии ҳифзи пиряхҳо матраҳ гардиданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,6ҲМҒ (1,87 мг/м3), дуоксиди нитроген (NO2) 0,5 ҲМҒ (0,02мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,6 ҲМҒ (0,03 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,82 ҲМҒ (0,109 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 2,09 ҲМҒ(0,073 мг/м3), озон(О3) 0,33 ҲМҒ (0,01мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,2 ҲМҒ (0,001 мг/м3), фториди гидроген (HF) 0,01 ҲМҒ (0,0006г/м3), фенол (С6Н6О) 0,3 ҲМҒ (0,003мг/м3).
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи декабр чунин арзёбӣ гардид: оксиди карбон (СО) 1,85 ҲМҒ (5,56 мг/м3) рӯзи 17 декабр; дуоксиди нитроген (NO2) 1,5 ҲМҒ (0,06 мг/м3) рӯзи 24 декабр; дуоксиди сулфур (SO2) 1 ҲМҒ (0,05 мг/м3) рӯзи 31 декабр; озон (О3) 1,1 ҲМҒ (0,033 мг/м3) рӯзи 1 декабр; зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10)- 3,73 ҲМҒ (0,224мг/м3) рӯзи 17 декабр, зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр. (РМ-2,5) 5,57 ҲМҒ (0,195 /м3) рӯзи 17 декабр.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди оксиди карбон (СО), дуоксиди нитроген (NO2), озон (О3) зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) ва зарачаҳои то 2,5 (РМ-2,5 мкр) аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) аз меъёр баландтар ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд ва ифлосшавии ниҳоят баланди ҳавои атмосферӣ мушоҳида нагардидааст.
Нишондоди афканишот аз 0,015 то 0,017 мР/с- тағйир ёфта, қимати миёнаи он 0,016 мР/с-ро ташкил дод, ки аз меъёр баланд нест. Сабаби баланд будани нишондоди моддаҳо ин омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ (партовҳои корхонаҳои саноатӣ ва нақлиётӣ) арзёбӣ мегардад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
