Шарҳи вазъи обу ҳаво ва пайомади омилҳои табиӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои моҳи октябри соли 2024
Вазъи ҳарорати ҳаво ва боришот
Моҳи октябри соли ҷорӣ дар ҷумҳурӣ ҳавои нисбатан гарм мушоҳида гардида, ҳарорати миёнаи моҳонаи ҳаво дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ 1-3º баланд ба қайд гирифта шуд.
Дар ноҳияҳои водӣ-доманакӯҳӣ 15+19º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳии вилояти Суғд 5+9º гарм, Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ ва ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) 8+13º гарм, (дар ноҳияи Дарвоз +17º гарм) ва дар ноҳияҳои баландкӯҳии Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон 0+3º гармӣ мушоҳида гардид.
Ҳавои нисбатан гарм дар панҷрӯзаи аввали моҳ ба қайд гирифта шуда, дар бештари ноҳияҳои водигӣ то 31+36º гарм, дар ноҳияҳои кӯҳӣ то 20+25º гармӣ мушоҳида гардид. Нишондиҳандаҳои нисбатан пасти ҳарорати ҳаво дар водиҳо аз 23 то 31 октябр ба қайд гирифта шуда буд, ки дар ин давра ҳарорати ҳаво дар водиҳо то 15+20º гармӣ қарор гирифта буд.
Миқдори моҳонаи боришот дар бештари ноҳияҳои ҷумҳурӣ аз меъёри иқлимӣ зиёд мушоҳида гардида, дар вилояти Хатлон 133-307% (Ганҷина 401%, Панҷи Поён 450%), вилояти Суғд 120-238%, дар Ноҳияҳои тобеъи ҷумҳурӣ 134-272%, дар ғарби Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) 152-260% ва шарқи ВМКБ 104-289%-ро ташкил намуд.
Рӯзҳои 6-7, 21-24 октябр дар баъзе минтақаҳои вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ба қайд гирифта шуд. Рӯзҳои 2, 4-5, 12-16 ва 25-26 октябр дар минтақаҳои алоҳидаи НТҶ, вилоятиҳои Хатлон, Суғд ва ВМКБ шиддатёбии вазиши шамол бо суръати то 15-21м/с ба қайд гирифта шуд.
Рӯзҳои 6-7, 10 ва 24 октябр дар вилояти Хатлон ва НТҶ раъду барқ ба амал омада буд.
Рӯзҳои 16, 23-24, 26-31 октябр дар баъзе ноҳияҳои вилояти Хатлон, Суғд ва НТҶ фаромадани тормеғ мушоҳида гардид.
Вазъи обшиносӣ
Давоми моҳи октябри соли ҷорӣ дар ҳавзаи дарёҳои ҷумҳурӣ пастшавии сатҳи об ба қайд гирифта шуда, дар ҳавзаи дарёи Кофарниҳон бошад, дар даҳрӯзаи сеюми моҳ баландшавии сатҳи об мушоҳида гардид.
Сарфи миёнаи моҳонаи об давоми моҳ дар ҳавзаи дарёҳои Исфара 83%, Вахш 94-103%, Панҷ 105-112%, Кофарниҳон 162%, Зарафшон 130-135% дар ҳудуд ва аз меъёр зиёд мушоҳида гардида, обнокӣ дар ҳавзаи дарёҳои Варзоб 84% ва Қаратоғ 87%-ро ташкил намуда, аз меъёр кам қайд гирифта шуд.
Ҳаҷми оби Обанбори Норак дар давоми моҳ 45 млн. м3 кам гардида, санаи 31 октябри соли ҷорӣ 10525 млн. м3–ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли 2023 122 млн.м3 зиёд мебошад.
Ҳаҷми оби Обанбори Қайроққум дар давоми моҳ 832 млн.м3 зиёд гардида, санаи 31 октябри соли равон 2538 млн.м3 –ро ташкил дод, ки нисбат ба ҳамин давраи соли гузашта 380 млн.м3 зиёд мебошад.
Дурустии пешгӯиҳои обшиносӣ дар моҳи октябри соли ҷорӣ 87%-ро ташкил дода, нисбати ҳамин давраи соли гузашта (соли 2023-85%) 2% баланд ба қайд гирифта шуд.
Вазъи агрометеорологӣ
Моҳи октябр дар ҷумҳурӣ асосан бо ҳавои хушк ва гарм (28+33º гарм) хос буд. Намнокии нисбии ҳаво давоми моҳ ба ҳисоби миёна 41-77% - ро ташкил дод.
Норасоии сершавии ҳаво бо буғи об ба ҳисоби миёна 2-12 гПағро ташкил намуд. Давомнокии нурпошии офтоб дар ҷумҳурӣ ба ҳисоби миёна 2-7 соатро ташкил дод.
Миқдори боришоти моҳона дар аксари қаламрави ҷумҳурӣ аз меъёр зиёдтар, дар баъзе минтақаҳо аз меъер камтар мушоҳида шуда, дар баландкӯҳҳо барф борид.
Боронҳои махсусан шиддатнок дар ноҳияҳои алоҳидаи ҷумҳурӣ рӯзҳои 7-8, 15-16 ва 23, 26, 28 октябр бориданд.
Дар баъзе ноҳияҳо шиддатнокии вазиши шамол бо суръати то 16-22м/с мушоҳида шуда, дар ноҳияҳои алоҳидаи вилояти Хатлон ва НТҶ чангу ғубор ва тормеғ ба қайд гирифта шуд.
Давоми моҳ ҳавои нисбатан гарм бартарӣ дошта, ҳарорати рӯзонаи ҳаво дар водиҳо 28+34º гарм мушоҳида шуд. Дар минтақаҳои кӯҳии ҷумҳурӣ 21+26º гарм, дар баъзе минтақаҳо то +32º гарм, дар минтақаҳои баландкӯҳӣ то 4+9º гармӣ мушоҳида шуд.
Шароити ҳарорати ҳаво асосан барои рушду нумӯи пахта мусоид буд. Дар ноҳияҳои пахтакори ҷумҳурӣ (водиҳо) ҷамъоварии дастии пахта идома ёфта, шароит барои корҳои саҳроӣ дар водиҳо хуб арзёбӣ гардид.
Қисми зиёди моҳ шароити обу ҳаво барои рушди зироатҳои зимистонаи ғалладонагӣ ва омода кардани заминҳо барои ҳосили соли оянда (водӣ) мусоид буд. Дар водиҳои вилояти Хатлон ва водии Ҳисор кишти заминҳои зироатҳои зимистона идома дошта, дар мавзеъҳои Айвоҷ ва Эсанбой марҳилаи "сабзиши тухмҳо"ба қайд гирифта шуд.
Дар минтақаҳои водию доманакӯҳӣ ва кӯҳии ҷумҳурӣ ҷамъоварии ҳосили картошка ба анҷом мерасад.
Дар ноҳияҳои водию доманакӯҳӣ ҷамъоварии ҳосили дарахтони мевадиҳандаи дерпаз (олу, хурмо, нок, ангур, себ) идома дорад. Дар боғот корҳои боғдорӣ, аз қабили сафед кардани буттаҳои дарахтон, коркарди дарахтон бо заҳрхимикатҳо аз ҳашароти зараррасон, обёрии ғизодиҳанда ва пошидани нуриҳо гузаронида шуданд.
Дар чарогоҳҳои зимистонаи ҷануби ҷумҳурӣ давоми моҳ интиқоли хӯрок ба пойгоҳҳои зимистонгузаронии ҳайвонот (м.Эсанбой) идома дошта, гузаронидани ҳайвонот ба чарогоҳҳои зимистона ба анҷом расид. Дар тӯли даҳрӯза чарои ҳайвонот бемамониат гузаронида шуд, аммо дар рӯзҳои алоҳидаи моҳ дар водиҳо чарои ҳайвонот бо боронҳои кӯтоҳмуддат, шиддатнокии вазиши шамол ва фаромадани тормеғ мушкилтар шуд. Дараҷаи поймолшавии чарогоҳҳо ва ҳолати алафҳои чарогоҳӣ дар вилояти Хатлон дар рӯзи охирини моҳ 2-4 баллро ташкил намуд.
Дар минтақаҳои кӯҳии кишоварзӣ дар баландиҳои 2000 м аз сатҳи баҳр (м.Бӯстонобод) ҷамъоварии алафҳои табиӣ ба анҷом расида, растаниҳои чарогоҳӣ рушди худро ба анҷом расониданд Дар чарогоҳҳои баландкӯҳҳои ВМКБ сабзиши растаниҳои чарогоҳӣ ба анҷом расид, аммо ҳавои гарм дар соатҳои рӯзона афзоиши заифи алафро таъмин намуда, ҳайвонот метавонанд рӯзона дар чарогоҳ бошанд.
Вазъи барфу яхсанҷӣ ва зуҳуроти селӣ
Агентии обуҳавошиносӣ дар самти яхшиносӣ ҷиҳати иҷрои банди 5.3. –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” дар нимсолаи дуюми соли 2024 корҳои тадқиқотӣ - экспедитсиониро дар пиряхи Хирсони ҳавзаи дарёи Ванҷоби ноҳияи Ванҷи ВМКБ ба роҳ монда, ҳолати кунунӣ ва қафоравии забонаи пирях дар шароити тағйирёбии иқлим мавриди омӯзиш қарор дода шуд.
Ҷиҳати иҷрои банди 6.7. –и Барномаи болозикр Агентӣ дар ҳамкорӣ бо намояндагони Филиали Агентии Оғо Хон оид ба макони зист (АКАН) дар кӯли рахнашавандаи Питавкӯли ҳавзаи дарёи Сурхоби ноҳияи Лахш корҳои тадқиқотӣ-батиометриро ба роҳ монд.
Солҳои охир бо сабаби дар маҳалаҳои Дашти-Мурғон ва Сунгати ноҳияи Лахш рахнашавии кӯлҳои пиряхӣ бараъло мушоҳида шуда, оқибати он ба аҳолӣ зарари молию ҷонӣ расонида истодааст. Аз ин лиҳоз, мутахассисони соҳавӣ аз санаи 14 то 17 октябри соли ҷорӣ ҷиҳати гузаронидани корҳои фаҳмондадиҳӣ оид ба хавфи сар задани зуҳуроти селӣ, рахнашавии кӯлҳои пиряхӣ дар минтақаҳои хавфноки селфарои ноҳияи Лахш сафарбар гардида, бо сокинони маҳалаҳои болозикр корҳои фаҳмондадиҳӣ гузарониданд ва дар ҳамин асно корҳои экспедитсиониро дар ин мавзеъ амалӣ намуданд.
Мутахасисони Агентӣ ҷиҳати иҷрои банди 5.3. –и “Барномаи давлатӣ оид ба омӯзиш ва ҳифзи пиряхҳои Тоҷикистон барои солҳои 2010-2030” барои гузаронидани корҳои тадқиқотӣ-экспедитсионӣ дар пиряхи Сайдои Насафӣ (Баралмос), ҳамзамон ҷиҳати сохтани харита ва амсилаи минтақаҳои хавфноки селфарои ҳавзаи дарёи Сурхоби ноҳияи Лахш сафарбар шуда, бо натиҷаҳои дилхоҳ баргаштанд.
Давоми моҳи октябри соли ҷорӣ дар асоси маълумотҳои коркардшуда, 3 пешгӯии сар задани зуҳуроти сел пешниҳоди сохторҳои дахлдори кишвар гардонида шуда, дар ҳудуди ҷумҳури се ҳолати зуҳуроти селӣ ба қайд гирифта шуд.
Дар ин давра мутахассисони соҳавии Агентӣ дар семинар оид ба “Такмили дониш дар бораи хавфи офатҳо, барои таҳкими низоми огоҳсозии бармаҳал дар Тоҷикистон”, ки санаи 3 октябр дар Китобхонаи миллии Тоҷикистон аз ҷониби Кумитаи ҳолатҳои фавқуллода ва мудофиаи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид, иштирок ва суханронӣ намуданд.
Ҳамзамон, мутахассисони соҳавӣ дар ҷаласаи Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда ва муддофиаи граждании назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба мавзӯи “Гузаронидани корҳои тадқиқотӣ-батиометрӣ дар кӯли нав пайдошудаи ноҳияи Мурғоби ВМКБ” ва таъсири рахнашавии он ба кӯли Сарез иштирок намуда, мавқеи Агентиро дар ин самт муаррифӣ намуданд.
Мутахасисони Агентӣ дар ин давра дар шабакаи телевизионии “Илм ва табиат” оид ба “Натиҷаи корҳои тадқиқотӣ дар кӯлҳои Пайрон ва Темурдараи ҳавзаи дарёи Қаратоқ”, инчунин дар барномаи “Сиёсат ва ҷомеа”-и шабакаи телевизионии “Тоҷикистон” дар мавзӯи “Ташаббусҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон” дар самти “Обу иқлим” баромад намуданд.
Вазъи мониторинги муҳити зист
Мувофиқи мушоҳидаҳо нишондоди миёнаи моҳонаи моддаҳои ифлоскунандаи ҳавои шаҳри Душанбе чунин арзёбӣ гардид:
оксиди карбон (СО) 0,28ҲМҒ (0,83 мг/м3), оксиди нитроген (NO) 0,83 ҲМҒ (0,05мг /м3), дуоксиди нитроген (NO2) 1,5 ҲМҒ (0,06 мг/м3), дуоксиди сулфур (SO2) 0,16 ҲМҒ (0,008 мг/м3), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10) 1,33 ҲМҒ (0,08 мг/м3), зарачаҳои 2,5мкр.(РМ-2,5) 0,86 ҲМҒ(0,03 мг/м3), озон(О3) 1,0 ҲМҒ (0,03мг/м3), формалдегид (СН2О) 0,36 ҲМҒ (0,0011 мг/м3), фториди гидроген (HF) 0,06 ҲМҒ (0,0003г/м3), фенол (С6Н6О) 0,1 ҲМҒ (0,001мг/м3).
Мушоҳидаи нишондоди баландтарини моддаҳои таркиби ҳаво дар моҳи октябр чунин арзёбӣ гардид: оксиди карбон (СО) 0,45 ҲМҒ (1,37 мг/м3) рӯзи 31 октябр; оксиди нитроген (NO) 1,77 ҲМҒ (0,106 мг/м3) рӯзи 17 октябр, дуоксиди нитроген (NO2) 1,75 ҲМҒ (0,07 мг/м3)-рӯзи 21октябр; дуоксиди сулфур (SO2) 0,48 ҲМҒ (0,024 мг/м3) рӯзи 22 октябр; озон (О3) 2,33 ҲМҒ (0,070 мг/м3) рӯзи 2 октябр; зарачаҳои андозаашон 10 мкр. (РМ-10)- 2,95 ҲМҒ (0,177/м3) рӯзи 6 октябр; зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр. (РМ-2,5)- 1,7 ҲМҒ (0,059 /м3) рӯзи 27 октябр; формалдегид 0,37 ҲМҒ (0,0011мг/м3) рӯзи 30 октябр, фториди гидроген –0,02(0,0001 мг/м3) рӯзи 30октябр; фенол 0,1(0,001 мг/м3) рӯзи 26 октябр.
Натиҷаи мушоҳидаҳо нишон медиҳанд, ки аз рӯи қимати миёнаи моҳона нишондоди дуоксиди нитроген (NO2), зарачаҳои 10 мкр. (РМ-10), зарачаҳои то 2,5 (РМ-2,5 мкр), озон (О3), оксиди нитроген (NO) каме аз меъёр баланд ба қайд гирифта шуда, нишондоди дигар моддаҳои мушоҳидашаванда дар ҳудуди меъёр қарор доштанд.
Нисбати моҳи сентябр бошад, дар моҳи октябр нишондоди оксиди нитроген (NO) ва озон (О3) аз меъёр баланд мушоҳида гардида, зарачаҳои андозаашон 10 мкр.(РМ-10) ва зарачаҳои андозаашон 2,5 мкр (РМ2,5), дуоксиди нитроген(NO2) аз меъёр паст ба кайд гирифта шудааст.
Давоми моҳ ҳолатҳои ифлосшавии баланд ва ифлосшавии ниҳоят баланди ҳавои атмосферӣ мушоҳида нагардидааст.
Нишондоди афканишот 0,016 мР/с буда, дар ҳудуди меъёр қарор дошт. Сабаби баланд будани нишондоди моддаҳо ин омилҳои метеорологӣ ва антропогенӣ (партовҳои корхонаҳои саноатӣ ва нақлиётӣ) арзёбӣ мегардад.
Эзоҳ:
ҲМҒ- ҳадди муайяни ғилзат.
мг/м3 милиграм дар 1 метри кубӣ.
ИБ- ифлосшавии баланд. (высокое загрязнение,ВЗ)
мР/с- милирентген соат.
мкр-микрон.
Ҳолати баланд (ИБ)-аз 10 маротиба баланд.
Ҳолати ниҳоят баланд(НБ)-аз 50 маротиба баланд.
